Registreer als nieuwe gebruiker om het Vlaamse Woordenboek op zijn best te kunnen gebruiken. Als ingelogde gebruiker kunt ge bijvoorbeeld nieuwe termen aan ons woordenboek toevoegen, andermans definities verbeteren, en reageren op bestaande definities.
Wees welgekomen | Willekeurig | Top woorden | Recent
De onderstaande definities zijn de laatst toegevoegde definities van Vlaamse termen in ons woordenboek. Deze lijst is ook
beschikbaar als RSS Feed 
de kracht van een kuiken, geringe kracht
z. muggefors
Met alle kuikenfors (dialect: keikefors) die ik in mij had, probeerde ik den deksel van de geleipot open te draaien.
muggenkracht, geringe kracht
(v. Frans force)
Uit de weg, met mijn fors is dat voor mij geen moeite! – Uw fors? Muggefors, zeker!
gat (aars) van een mug
vnl. in het raadselke:
Wat is kleiner as e muggekoet? (wat is kleiner dan het gat van een mug?)
Antwoord: Wat eruitkomt!
erg kleine borrel
vgl. ook muggenpis
Doe mij maar een witteke – en gene muggepis deze keer, hé!
zie zware e
-
De Vlaamse uitspraak is op ei zo na elk vlak verschillend van de Nederlandse, en beschikt bovendien over extra klinkers zoals de scherplange ee en de scherplange oo (die dikwijls betekenisonderscheidend zijn) die het Nederlands reeds eeuwen geleden heeft verloren. Het Vlaams telt echter nóg een bijkomende klinker (of zelfs twee, indien de korte en lange vorm apart geteld worden), een ei-klank. De uitspraak van deze klank is bij de meeste sprekers een /?(:)/ (of een benadering daarvan). In het noordelijk West-Vlaams is deze /?:/ echter reeds in gebruik voor de scherplange ee, en wordt de ei-klank in kwestie zodoende uitgesproken als /æ(:)/.
De woorden die deze ei-klank bevatten kunnen in drij categorieën onderverdeeld worden. Eerst en vooral zijn er de woorden die in het Nederlands een a-klank bevatten, ten tweede zijn er de woorden die in het Nederlands een e-klank bevatten (verder onder te verdelen in woorden met een lange e en woorden met een korte e), en ten slotte zijn er de (Franse/Engelse) leenwoorden die in hun taal van oorsprong een ‘ai’ of ‘è’ bevatten. De uitspraak van laatstgenoemde categorie wijkt in het noordelijk West-Vlaams af van de regel en is identiek aan de algemeen Vlaamse uitspraak (men gebruikt er dus ook een /?:/ voor). Aangezien laatstgenoemde categorie bovendien schier eindeloos en tevens evident is, lijsten we in dit lemma enkel woorden uit de eerste twee categorieën op. Niet alle woorden worden overal gebruikt, ze worden wel overal verstaan.
In sommige dialecten, waaronder die van Antwerpen en Geraardsbergen, wordt de zware e, indien gevolgd door ‘rg’, ‘rk’, ‘rm’, ‘rn’ of ‘rp’, uitgesproken als een heldere a (/a:/, zoals de Hollandse en Standaardnederlandse uitspraak van de lange a). Deze klank staat echter mijlenver af van de algemeen Vlaamse uitspraak van de lange a (/?:/), en heeft er dus eigenlijk niets mee te maken.
Om zo min mogelijk uitspraakverwarring te veroorzaken noteren we de klank vanaf nu als ‘è’ resp. ‘èè’ voor de korte en lange vorm.
| woorden die in het Nederlands een a-klank bevatten: | ||
|---|---|---|
| Nederlands | Vlaams | speciallekes & opmerkingen |
| aanvaarden | aanvèèrden | de Nederlander zegt eerder ‘accepteren’ |
| -aar (achtervoegsel) | -èèr | zie eer regio kust gebruikt een a-vorm: -aar(e) |
| aardappel | èèrdappel | de Vlaming zegt tegenwoordig normaal gezien ‘patat’, maar regionaal komt bv. de ingekorte vorm ‘erpel’ wel nog voor |
| aarde | èèrde | regio Antwerpen-stad gebruikt een a-vorm vgl. Engels ‘earth’ het woord en achtervoegsel ‘aard’ is daarentegen overal ‘aard’, niet ‘èèrd’! idem voor aardig e.d.m. zie ook bv. eirbees |
| arm (lichaamsdeel) | èèrm | regio kust gebruikt een a-vorm, meer bepaald amer |
| averechts | èverechts | regio’s West- en Oost-Vlaanderen gebruiken een a-vorm |
| blaten | blèten | zie bleiten vgl. Engels ‘bleat’ |
| dan | dan | regio’s Waasland en Denderstreek: dèn, dèèn, tèn, tèèn zie ook tan vgl. Engels ‘then’ |
| darm | dèèrm | zie deirm |
| dwars | dwèèrs | de ‘r’ wordt dikwijls niet uitgesproken, dus eigenlijk ‘dwèès’ |
| gaaf (effen) | gaaf | regio Waasland: gèèf (echter voornamelijk in gebruik boven de grens, in Noord-Brabant) |
| gaarne | gèren | regio Zuid-Oost-Limburg gebruikt een a-vorm zie gere, geire + commentaren |
| garnaal | gèèrnaart | massaal veel varianten, doch allemaal met een ‘è’, zie gernat klemtoon op de eerste lettergreep |
| gras | gèrs/gras | regio’s Noord-Antwerpen en Limburg gebruiken een a-vorm zie ges, gers |
| haard | hèèrd | vgl. Engels ‘hearth’ |
| haring | hèring | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm vgl. Engels ‘herring’ |
| hart | hèrt | regio Antwerpen gebruikt de a-vorm vgl. Engels ‘heart’ zie hert |
| kaars | kèèrs | de ‘r’ valt weg in de uitspraak, dus eigenlijk ‘kèès’ zie ook bv. keskeschiet (kaarskeschiet) |
| kaas | kèès | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm, regio Oost-Vlaanderen is wisselvallig |
| kaaskop | kèèskop | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm, regio Oost-Vlaanderen is wisselvallig |
| karnemelk | karnemelk/botermelk | regio’s West- en Oost-Vlaanderen: kèèr(n)emelk, gemaakt met de ‘kèèrn’ (NL: karn) |
| klaar | klèèr | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm zie ook gereed |
| laars | laars | sommige regio’s (tegen de grens met Zeeland/Noord-Brabant): lèèrs de Vlaming zegt tegenwoordig echter vrijwel uitsluitend ‘bot’ was overal (!) in de Lege Landen de normale vorm, behalve in Noord-Holland |
| lantaarn | lantèèrn | vgl. Engels ‘lantern’ |
| maart | mèèrt | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm |
| markt | markt | regio’s Antwerpse Kempen en Waasland: mèrt/mèt (zie met) |
| / | miljaar | regio West-Vlaanderen: miljèèr |
| morgen | morgen | regio Waasland: mèren (zie meiren) → vroeger toen de dieren nog spraken was ‘margen’ een nevenvorm van ‘morgen’ |
| naarstig | naarstig | regio West- en Oost-Vlaanderen: nèèrstig (verouderd) |
| paard | pèèrd | zie peerd, peird |
| paars | paars | sommige regio’s (tegen de grens met Zeeland/Noord-Brabant): pèèrs dikwijls gebruikt men echter ‘purper’, ‘purpel’, enz. |
| parel | pèrel | vgl. Engels ‘pearl’ |
| pilaar | pilèèr | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm |
| schaar | schèèr | regio West-Vlaanderen gebruikt ook her en der de a-vorm vgl. Engels ‘shear’ |
| staart | stèèrt | |
| tarwe | tèèrf/tèèrwe | zie ook terf |
| traag | traag | regio Denderstreek: trèèg |
| vaars | vèèrs | de r wordt meestal niet uitgesproken, dus eigenlijk ‘vèès’ |
| varen (water) | vèren | het Nederlands heeft een onderscheid gemaakt tussen ‘varen’ en ‘vèren’, vandaar o.m. ‘veerboot’, zie ook in de tweede categorie |
| varken | vèrken | regio West-Vlaanderen zegt ‘zwijn’, maar zou anders allicht ook ‘vèrken’ zeggen regio Antwerpen gebruikt een a-vorm: vaareken |
| waard | wèèrd | |
| waarde | wèèrde | |
| warm | wèrm | regio’s West- en westelijk Oost-Vlaanderen gebruiken de a-vorm |
| zwaard | zwèèrd | regio kust gebruikt ook de a-vorm |
| woorden die in het Nederlands een e-klank bevatten: | ||
|---|---|---|
| Nederlands | Vlaams | speciallekes & opmerkingen | beer | bèèr | vgl. Engels ‘bear’ |
| Dendermonde | dèèr(e)monde | vgl. Frans ‘Termonde’, gebaseerd op de ware uitspraak |
| geel | gèèl | regio West-Vlaanderen ook nog ‘gel(e)v’, ‘gèl(e)v’ (vgl. Engels ‘yellow’) |
| gerst | gèèrst | ook gèèst om een of andere reden is het in het Nederlands niet ‘garst’ geworden |
| geweer | gewèèr | |
| hebben | hebben | regio’s West- en Oost-Vlaanderen: hèèn (zie hen) |
| keel (lichaamsdeel) | keel | regio Antwerpen: kèèl |
| kerel | kèrel | zelfde oorsprong als de eigennaam ‘Karel’ |
| keren | kèren | Vlaamse betekenis: borstelen, zie keren ‘keren’ als meervoud van ‘keer’ heeft een scherplange ee |
| kermis | kèrmis | om een of andere reden is het in het Nederlands niet ‘karmis’ geworden de Vlaming zegt tegen de moderne kermis ‘foor’, maar ‘kermis’ wordt wel nog voor traditionelere feesten gebruikt, zoals o.m. de Vlaamse kermis |
| meer (water) | mèèr | vgl. Frans ‘mer’ de Antwerpse Meir = een mèèr |
| meers | mèèrs | |
| merel | mèrel | regio’s West- en Oost-Vlaanderen zeggen ‘mèèrlaan’ |
| peer (fruit) | pèèr | vgl. Engels ‘pear’ |
| scheel (ogen) | schèèl | |
| scheren | schèren | vgl. Engels ‘shear’ |
| smeerlap | smèèrlap | regio West-Vlaanderen: scherplange e zie ook smeerlap |
| smeren | smèren | vgl. Engels ‘smear’ |
| teer (pek) | tèèr | ‘tèèr’ wordt ook in bepaalde dialecten gebruikt voor een zaagsnede (vgl. Engels ‘tear’) regio Antwerpen: uitspraak met heldere a, zie taar |
| teerling | tèèrling | archaïsch in het Nederlands, zie teerling |
| veer (boot) | vèèr | het Nederlands heeft een onderscheid gemaakt tussen ‘varen’ en ‘vèren’, zie ook in de eerste categorie |
| vreten | vrèt(t)en | de v wordt stemloos uitgesproken, dus eigenlijk ‘frèt(t)en’ zie fretten, freten |
| wereld | wèreld | |
| werken | wèrken | |
… en nog onnoemelijk veel andere woorden
zie ook onderstaande link:
http://www.antwerps.be/artikel/1586
SN/NL: hart
varianten: herte, het, …
→ door de Vlaamse uitspraak valt de ‘h’ bij de meeste sprekers weg
in Antwerpen: hart
zie ook verzamellemma geneeskunde; zware e
Meneer doktoor, ’k hem zeer aan mijn hert! Hedde daar geen pillekes tegen?
vnw: vaatdoek
Van Dale 2020 online: BE
Een schoteldoek is onmisbaar in ons dagelijks huishouden! (stesha.be)
Het Perzische liedje waarmee deze plaat opent, krijgt een arrangement zo klef als een schoteldoek, maar de rest van deze plaat houdt je op het puntje van je stoel. (standaard.be)
Meebrengen: 2 liter drinkwater (kraantjeswater), 2 keukenhanddoeken, een schoteldoek, snijplank en mes, plat bord, bestek, kopje, plastic kom. (biomijnnatuur.be)
niet langer uitgezonden worden door radio of tv
niet langer optreden voor radio of tv
Van Dale 2020 online: BE
zie ook antenne, op ~
In afwachting daarvan ’wordt ze van antenne gehaald, zowel voor tv als voor radio (standaard.be)
In afwachting daarvan ’wordt ze van antenne gehaald, zowel voor tv als voor radio (gva.be)
Maar ze werden weer van antenne gehaald voor nieuwe afleveringen van ‘De Kotmadam’. (redactie24.be)
Je kunt niet ‘Twee tot de zesde macht’ van antenne halen en dan doen alsof er niks aan de hand is. (humo.be)
het gestofisticeerd zijn
Van Dale 2020 online: BE, niet algemeen
Hun veiligheid en privacy lijkt niet langer gegarandeerd, zeker gezien de toenemende sofisticatie van het Noord-Koreaanse hackersnetwerk. (vrt.be)
De zetel wordt het pronkstuk van de living met een constante feel van sofisticatie en elegantie. (timmerman.be)
“Mauro voegde een sofisticatie toe aan het spel van de band.” (radio1.be)
1) ingewikkeld, vernuftig
2) verfijnd, elegant, mondain
Van Dale 2020 online: 1) en 2) BE
variant gesofistikeerd
zie ook sofisticatie
1) De Espresso Book Machine is een gesofisticeerd apparaat dat in een mum van tijd een boek drukt. (vrt.be)
De onderzoekers zeggen dat de hersenen van mieren, ondanks hun kleine formaat, opvallend gesofistikeerd zijn. (vrt.be)
2) ‘Ze combineert evenwicht en elegantie, ze is gesofisticeerd’ (hbvl.be)
2) Haydns humor is gesofisticeerd: hij is een meester van de verrassingen. (standaard.be)
planning
Van Dale 2020 online: BE, niet algemeen
zie ook planifiëren
Onderzoeken en adviseren of de aanvragen voor nieuwbouw of uitbreiding van scholen vanuit het oogpunt van de planificatie verantwoord zijn. (De rol van schoolbesturen in het schoolmanagement – Geert Devos)
Bovendien is het onduidelijk op grond waarvan afspraken tussen de centra over planificatie van aanbod in een bepaalde regio kunnen worden hard gemaakt. (vlor.be)
plannen
Van Dale 2020 online: BE, niet algemeen
zie ook planificatie
Planifiëren, organiseren en beheren van alle activiteiten door een team te animeren (vacatures.monster.be)
De speciale VS-eenheden moeten die aanval planifiëren. (knack.be)
West was kapitalistisch en demokratisch, Oost was geplanifieerd en links-totalitair. (tijd.be)
vroege ochtendwandeling
Van Dale 2020 online: BE
De Vrije Basisschool Wildenburg uit Wingene organiseert samen met het oudercomité een dauwtrip met ontbijtbuffet. (nieuwsblad.be)
De jaarlijkse dauwtrip vindt morgen plaats. Doel is om in alle rust te genieten van het ochtendgloren, de natuur en de fluitende vogels. (hln.be)
Vier de lente met een dauwtrip in stilte. Wandel door de velden, langs het water en ervaar met al je zintuigen hoe de natuur wakker wordt. (vormingplusow.be)
Het eerste jaar heeft men nog geprobeerd om een dauwtrip op blote voeten te organiseren, maar daar kwam men snel van terug: met een bende beschonken betweters die hun bed nog niet gezien hebben ergens op een veld wat onnozel gaan doen als de ochtend gloort was geen goed idee. (Mark Coenen – De Morgen)
niet zonder iets kunnen leven, iets nodig hebben om te leven
google2020: ‘niet van de hemelse dauw’: .NL (17)
Van Dale 2020 online: BE niet van de hemelse dauw leven:
er welgedaan uitzien
Opmerking: Deze verklaring van Van Dale klopt m.i. niet.
vnw: van de hemelse dauw leven: van de wind, zonder middelen van bestaan leven
Maar die sukkelaar leeft toch niet van de hemelse dauw? (gva.be)
Zoals alle goede doelen kunnen wij niet van de hemelse dauw leven, laat staan al onze kosten dekken uit onze eigen zak. (overlastig.be)
Hij en zijn vrouw zijn zelfstandigen en konden geen twee jaar wachten op hun centen, ze kunnen niet van de hemelse dauw leven. (hln.be)
vnw: de trein mankeren: de trein missen
Van Dale 2020 online: BE, niet algemeen
Ala toe, verdeke, hoast ulder wat-e! We goan den trein mankeren! (Cyriel Buysse)
Zwarte Ibis mankeert de afspraak. Een zoektocht levert na wat speurwerk een koppeltje Buidelmezen op. (vogelwerkgroep-oost-brabant.be)
in overeenstemming met, in harmonie met, gelijkluidend met
Van Dale 2020 online: BE, niet algemeen
In eenklank met minister-president Bourgeois zei hij dat Borealis meer dan waarschijnlijk een nieuwe fabriek wil bouwen in de Waaslandhaven (nieuwsblad.be)
Overigens in eenklank met een oprukkend extreemlinks in Franstalig België, om het plaatje van de versplintering compleet te maken. (demorgen.be)
Michel zei in eenklank met de premier dat België op dezelfde lijn zou gaan staan als Frankrijk en Duitsland (standaard.be)
Ch’i-yün is dan ‘in eenklank met de Ademtocht’.(waerbekeconferentie.be)
tourist die een daguitstap maakt, dagjestoerist
Van Dale 2020 online: BE
NL: dagrecreant
zie ook eendagstoerisme; eendagsuitstap
Vooral de zon haalt de eendagstoeristen naar de kust. 85 procent komt nog altijd met de auto, maar de trein blijkt in opmars. (standaard.be)
De glooiende heuvels van de Vlaamse Ardennen trekken niet alleen fietsers, wandelaars en eendagstoeristen aan. (rosseel.be)
helemaal alleen, van iedereen verlaten
(Dts.) mutterseelen-, mutterseelig allein
In de Zuid-Limburgse dialecten komen (en kwamen) heel wat varianten voor: muisalleen, muismensalleen, moederkesmens alleen, moedermens/moeiermens alleen, molkmens alleen, moojerziel alleen, moederzielig alleen, moerzielig alleen, moerzieletig alleen, moonekes alleen …
(voor de etymologie, zie o.a.: https://onzetaal.nl/taaladvies/moederziel-alleen/ – Wahrig (1968) verklaart ‘mutterseelen-’ uit Fr. ‘moi tout seul’)
zie ook moedermens alleen
Muisalleen is hij de grote oceaan overgevaren.
Nu zit hij moederziel(et)ig alleen op een onbewoond eiland.
bepotelen, betasten
Van Dale 2020 online: BE, niet algemeen
De soigneur hield op met het bepampelen van Hansi’s slaapgebeente, liet haar voorhoofd verder met rust en vroeg: ’Gaat het al een beetje beter? (Composteer mij – Pjeroo Roobjee)
Ik bedoelde vooral dat je er heel snel vlekken op ziet, maar aan de andere kant: een spatwand ga je nu ook niet echt ‘bepampelen’ zoals een lade of oven he… (bouwinfo.be)
Drie fel bepampelde onderbroekjes in onze nationale driekleur moeten ook aantonen dat die splitsing almaar op de lange baan wordt egschoven. (nieuwsblad.be)
Nieuwe versie!
Er is een nieuwe versie van het Vlaams Woordenboek online. Mocht je problemen ondervinden, gelieve deze te melden op onze
GitHub.
