nen

nen

(mannelijk onbepaald lidwoord)

Afkomstig van de accusatief in het oude naamvallenstelsel, dat er zo uitzag voor het mannelijk onbepaald lidwoord:

1. nominatief: een / ‘n
2. genitief: eens / ‘ns
3. datief: enen / ‘nen
4. accusatief: enen / ‘nen

Voorbeelden in het oude naamvallenstelsel:
- nen sterken koning
- nen groten boom
- nen roden vis

Voordat het AN als standaardtaal werd geïmporteerd, pleitten sommige Vlaamse grammatici ervoor “nen” en “den” als mannelijke lidwoorden in te voeren in de orthografie ook in de nominatief – Zoals hierboven voorbeelden voor gegeven werden. De neiging om accusatieven te gebruiken in stede van nominatieven heet “accusativisme”.

Mettertijd werd er steeds meer geassimileerd en op den duur ontwikkelde zich het tegenwoordige, bij de eerste aanblik vrij chaotisch voorkomende, stelsel:

nen – voor alle klinkers, en een paar medeklinkers: d, t en h
nem – voor ‘b’, wordt door de meesten geschreven als ”nen” (behalve in Limburg waar geen n wordt uitgesproken voor de b)
ne – in alle andere gevallen, dwz voor: c f g j k l m n p q r s v w x y z sj zj …

Dezelfde flexie wordt gebruikt voor bijvoegelijke naamwoorden, voor den, voor bezittelijke voornaamwoorden, etc. Ook in die gevallen zijn de vormen af te leiden van oude accusatieven.

Sommigen gebruiken ( onder invloed van het AN) “een” ook bij mannelijke woorden.

→ merk op dat in het noordwesten van West-Vlaanderen (min of meer de Westhoek en de kust) alle zelfstandige naamwoorden, ongeacht het geslacht, het lidwoord ‘e’ krijgen, zie ook het lemma voor ‘e’ en de commentaren aldaar en alhier

zie ook: tussen-n in combinatie met man. znw.

734

geslacht

Je kunt ne / nen ook gebruiken om het geslacht van een woord te kennen, omdat je het alleen bij mannelijke woorden kunt gebruiken.

Zo kun je “nen arbeider” en “ne man” zeggen, maar blijft het “een arbeidster” en “een vrouw”. Voor Antwerpenaren geldt dit alleszins, en is het dus een simpel truukje om de geslachten uit elkaar te halen.

Zie ook: “ne leraar” – “een lerares”, etc.

waarom

Toen het Nederlands nog een verschil tussen accusatief en nominatief kende, waren deze de vormen van het onbepaald liedwoord:
….. Mannelijk Onzijdig Vrouwelijk
nom: een/ene een een
acc: enen(’nen) een een

In sommige (zuidelijke) gebieden koos men voor de accusatief-vormen, toen de naamvallen verviel. In de uitspraak verdwijnt de -n vaak.

voor klinkers + t, d, h: n?n (nen)
voor b, p: n?m (nem)
voor andere medeklinkers + w: n? (ne)

Daarom vind ik dat het best ware om het altijd “nen” te schrijven, net als wij altijd “willen” schrijven, en niet “wille”.

o.o nu heb ik iemand gevonden die “nen jas” met een uitgesproken slot-n zegt \o/ (dat is trouwens een voorbeeld van een mannelijk geworden woord)

da’s natuurlijk fout – het moet ‘ne frak’ zijn :-)

etjes reactie

“In mijn dialect, en dat wordt door velen beaamd, is nen enkel gebruikt vóór mannelijke zelfstandige woorden, als ze beginnen met een klinker, de letters H,B,D of T. Als er een adjectief voorstaat geldt dezelfde regel. Het is dus ’nen’boom en ’ne’groten boom maar wel ’nen’hogen boom.”

“nen jas” dad is flauwekul. as dieje vrind vanou da’ zoe zee, dan zal da wel namaakdialect zèn. behalve da’ het inderdaad “ne frak” is, zou et anders “ne jas” zèn. ge hed in alle geval wel nen tendens van mè hiël arige mense af te komme dad oe arige dinges vertelle altijd grytolle;)

’zou wel kunnen da ze geen gelijk had over die n, maar ze had echt geen problemen mee ’t geslacht van woorden dus wrs sprak ze wel een aardig mondje dialect (wel kan het feit dat haar ouders uit elk een ander eind van Vlaanderen kwamen tot wa dialectvermenging hebben geleid)

“nen tendens” “nen balans” – ik neem een zeker regelverlies waar :(

een balans ist mss wel, maar ik zou toch altijd nen tendens zegge…

wie schreef der ier trouwes “nen balans”?

gij in nen draad op ’t aentwaerps.be-forum een tijdje gelejen

-ens hoort bij de -entie-groep, dus vandaar da’t (historisch althans) vrouwelijk is

mss zeide eigentlijk “den balans”

Wat Trezebees zegt (of liever: zei, ’t is al een tijdje geleden), klopt ook voor Limburg:

ne man, ’n vroo, e kènd
nen appel, nen hond (pardon: hooooooond), nen iërappel (aardappel), nen délper (dorpel), nen toën (toren)
nen appel, nen haaven appel (een halve appel)

Onzijdig lidw. e wordt ’n voor een klinker of h (dus niet voor d of t):
’n êppelke, ’n haaf êppelke (half appeltje)
e doof kinneke, e tiëg braud (taai brood)

Ter aanvulling van wat Anthony Liekens schreef: in Limburg hoor je in het lidwoord of attributief gebruikt adjectief geen -n voor een b; wij zeggen:
ne boom, ne braune boom (“ne blooë boom” krijgen we niet zo gauw te zien, haha), ne bènnebeir (mannetjesvarken met onvolledig ballenstelsel)

In welken draad dan? Ik kan m’n eige da specifiek citat da’ ge dor aanhòld ni rappelere… (en woorde gelèk as ‘althans’ gebruik ek normaal ok al ni:s)

In diejen over uw brabantse schrijftaal :)

“dus ik gaan der maar vanuit da het meeste bij het kerngebied Antwerpen/Vlaams Brabant zal aansluiten en de rest toch ni den balans kan late doorslaan in d een of d ander richting.”

Oh, en mijn alleroprechtste excuses voor de kleur van diejen boom, petrik :D

verkeerde voorbeelden

Je kan nen alleen gebruiken voor woorden die met een klinker beginnen. Al de andere slechte voorbeelden, werden waarschijnlijk gegeven door iemand die dit niet doorheeft.
In het Engels heb je een verwante regel, bv: “An angel, an abnormality, an even number, an optimist,” enz.

Best zou dus zijn dat iemand de oorspronkelijke tekst aanpast.

eigen rechtzetting

Grytolle heeft gelijk, het kan ook met de letters H,B,D of T.
Slechte voorbeelden, zijn dus:
‘nen sterken koning
‘nen groten boom
‘nen roden vis

taallink 521 verwijst ernaar om het geslacht van een woord te bepalen:

Vraag van de week

Wat is het geslacht van het woord kast? Het Groene Boekje vermeldt alleen het lidwoord de.

Kast kan zowel een mannelijk als een vrouwelijk woord zijn. Een groot aantal zelfstandige naamwoorden wordt in het zuiden van het taalgebied meestal als vrouwelijk en in het noorden als mannelijk beschouwd. De naslagwerken vermelden bij zulke woorden doorgaans alleen dat het de-woorden zijn, zonder verdere specificatie. Dat is ook het geval in het Groene Boekje, maar in de onlineversie op Woordenlijst.org is het geslacht wel aangegeven met de vermelding ‘m/v’.

U kunt uw eigen taalgevoel over het geslacht toetsen door het onbepaald lidwoord een uit te spreken zoals u dat in dialect of tussentaal zou doen. Bij een vrouwelijk woord gebruikt u dan de vorm een: een kast. Bij een mannelijk woord gebruikt u dan de vorm n?n of n?: n?(n) boom, n? vriend.

Zeg, vóór een stemhebbende ‘k’ (bv. de middenste ‘k’ van ‘zakdoek’, de ‘g’ van het Franse ‘grand’, of de ‘g’ van het Engelse ‘gay’), zegt ge toch ook ‘nen’? Met een ng-klank weliswaar, bv. “neng gay”.

Komt niet bijzonder veel voor gezien dat de meeste woorden met die klank aan het begin leenwoorden zijn en meestal ook nog eens vervlaamst worden (bv. ‘goal’ wordt bij mijn weten al lang niet meer uitgesproken op zijn Engels, behalve in Holland), maar ’t lijkt mij toch het vermelden waard. Als ik geen ongelijk heb natuurlijk.

“neng gay”? “neng goal?”
Nee, het is “ne gay”, “ne goal” … In Antwerpen toch.

Echt? Met die “stemhebbende velaire plosief” /g/? Amai zeg, hoe spreekte gulder nou.

Ik zeg voor alle duidelijkheid wel “ne goal”, maar dan met de ‘g’ van goesting.

Ik vind wel beduidend meer resultaten voor “ne gay” dan “nen gay”, maar anderzijds stond er in het eerste resultaat voor “ne gay” in dezelfde zin ook “ne hetero”, en dat klinkt al helemaal niet just.

Op ‘gay’ (en afgeleiden/samenstellingen) na kan ik in feite op geen enkel ander woord komen dat met die /g/ begint, volgens mij hebben we alle andere leenwoorden met die klank vervlaamst naar de “stemhebbende velaire fricatief” /?/.

Ik kom uit de Westhoek en hier bestaat de ne of nen vorm niet. Alle woordgeslachten zijn e bij ons. Bij mannelijke woorden, bij vrouwelijke woorden en onzijdige woorden gebruiken ze e. bij mannelijke en vrouwelijke woorden die niet op een e eindigen, krijgen ze de uitgang een bij klinkers en bij de t,b en de d.Een tak. Daarnaast bij ons kan je zeggen e tak. De jongeren voelen de woordgeslachten niet meer aan en daardoor hebben ze de neiging om alle woordgeslachten te vermannelijken. Ik spreek zelf geen dialect. De jongeren gebruiken bij ons een in de tussentaal en in het AN. Ik zeg zoals in Nederland hij of het bij woorden die volgens het dialect vrouwelijk zijn. Ik heb de vrouwelijke woorden vermannelijkt, sinds ik een kind ben. Veel jonge West-Vlamingen bij ons vermannelijken de vrouwelijke woorden. We voelen de woordgeslachten niet meer aan. Mijn ouders en broer spreken wel nog dialect. Ik hoor van mijn ouders en heb het opgezocht van taal in land en stad over het West-Vlaams.

Bedankt voor uw bijdrage, Mauro! Het noordwesten van West-Vlaanderen (± Westhoek en kust) is inderdaad de uitzondering op de regel, en inderdaad wordt zelfs de bdht-regel (bij ‘e’, maar ook bij bijvoeglijke naamwoorden) regelmatig achterwege gelaten. Ik zal het in het lemma vermelden.

Dat het enkel ‘de jongeren’ zijn die alles vermannelijken kan ik wel niet beamen. Ik ken redelijk wat noordwestelijke West-Vlamingen van minstens een halve eeuw oud, en ook zij zeggen allemaal regelmatig aardigheden waarbij ze zelfs het biologisch geslacht negeren, zoals “de boerinne ga na de koe voor hem te melken”. De opheffing van het grammaticaal geslacht is in West-Vlaanderen ongetwijfeld veel later gekomen dan in Holland, waar het al vier eeuwen uitgestorven is, maar het is zeker geen verandering die zich nog maar de laatste decennia voltrekt, en kan dus in mijn ogen ook niet aan de opdringing van het Hollands toegeschreven worden. Het zal er wel een invloed op hebben, maar het is niet de oorspronkelijke drijfveer. Als ik moet gokken is de noordwestelijk West-Vlaamse opheffing van het grammaticaal geslacht ongeveer een eeuw geleden begonnen.

Ik weet niet hoe oud dat ge zijt, maar maakt u niet te veel zorgen: de ervaring leert dat zelfs jongeren die nooit in het dialect zijn opgevoed geweest naarmate dat de jaren vorderen toch meer en meer dialect (kunnen) beginnen spreken. Binnen een aantal jaar gade gij zonder twijfel ook in ’t dialect (kunnen) klappen. Gaat dat hetzelfste dialect zijn als dat van uw ouders? Neen ’t, maar hun dialect was ook nooit hetzelfste niet als dat van hún ouders. Talen veranderen continu – tweeduzendvijfhonderd jaar geleden had er ne slimmen dat al door als hij zei “panta rhei”. Het is zeer spijtig dat het Hollands hier verschillende decennia een geforceerde stoorzender is geweest (en nog altijd is), maar zelfs dat kan de evolutie van de Vlaamse dialecten niet stoppen. Onzen tak van den boom blijft groeien.

Natuurlijk de verkeerde link gebruikt, de tekening komt van hier: https://www.theguardian.com/education/gallery/2015/jan/23/a-language-family-tree-in-pictures

Re: 31 juli 2019:

Ah, ik heb nen betere gevonden als ‘gay’: ‘gameboy’! Mijn voorkeur gaat sterk uit naar ‘nen gameboy’. ‘Ne gameboy’ kan er nog mee door, maar als ge adjectieven begint toe te voegen gaat het voor mij niet zonder. “Hij heed hem diene nieven gameboy gekocht.” ‘Ne nieve gameboy’, het klinkt niet.
Ik vermoed (en leid af uit de zoekresultaten) dat Oost-Vlaanderen hier ‘nen’ zegt, en de rest ‘ne’. Interessant genoeg zegt ook iemand die aan het Wikipedia-artikel over het hersenspinsel van Johan Taeldeman, ‘tussentaal’, heeft geschreven: "Dit “nen” komt voor woorden die met een klinker beginnen of met h, b, d, g en t: nen Hollander, nen bal, nen gameboy etc." Waarschijnlijk is hij/zij van O-Vl.

Blijkbaar is het ook een lastig woord voor onze zuiderburen, die de ‘boy’ zelfs vrouwelijk maken:
“La (ou le) Game Boy – Dans le mode d’emploi de cet appareil, ainsi que sur le site Web de son fabricant, le terme Game Boy est masculin. Cependant, dans l’usage, en France, il est souvent féminin, sans doute parce que la majorité des noms de consoles sont féminins. Pour les Québécois le terme est masculin.” (Wikipedia)