Reacties van nthn

Ik heb het nog een beetje verder aangevuld aan de hand van het Waas Idioticon, er zijn ongetwijfeld nog een hoop meer woorden, maar die voeg ik dan wel toe als ik ze tegenkom. Het is nu al redelijk lang.

Der zijn ook een aantal Vlaamse woorden met een zware e die geen Nederlands equivalent hebben, bv. vanher, heerkracht, heirbaan, … De lemma’s gebruiken een andere spelling maar het gaat wel om dezelfde basisklank. Ik laat ze voorlopig buiten het lemma, want het is hier eerder om de vormverschillen dan om alle woorden met een ‘èè’ te doen.

Dat lemma mag hier verwijderd worden, ‘zeer’ heeft overal een scherplange e, en in continentaal West-Vlaanderen wordt die als ‘ji’ (doffe i) uitgesproken.

Zegt ge in het/uw dialect echt ‘over’ en niet ‘binnen’? Voor mij betekent “over acht dagen” niet anders dan passeerde week, en “maandag over acht dagen” is passeerde maandag. Een toekomstige ‘over’ doet mij altijd zeer Hollands aan. ‘Over’ in de verleden richting blijkt de oudste vorm te zijn, de toekomende richting is er nadien pas bijgekomen.

Trouwens nog een interessant pleidooi gevonden:

Twee nalezingen op het Belfort

“Wie gaf deze schrijvers het recht onze levende woorden vervallen te verklaren? Wie?”

Honderdvierentwintig jaar geleden geschreven en nog steeds even relevant.

Ja, dat is in se gewoon de Antwerpse uitspraak van de ij en ei, maar van een echte vormvariant is er daar geen sprake. Allez, misschien in sommige gevallen wel, want praktisch ieder dialect heeft wel een aantal woorden die de regels (van de koepeltaal) niet volgen. West-Vlaanderen zegt bijvoorbeeld niet ‘klein’ met een ‘ei’ (volgens de West-Vlaamse uitspraak /ei/, ofte ‘eej’), maar eigenlijk ‘kleen’ met een scherplange ee (‘kljin’ in het zuiden, ‘kl?n’ in het noorden) – m.a.w. klinkt de ‘klein’ aan de kust identiek hetzelfste gelijk in Oost-Vlaanderen. Alle andere woorden op -ein worden er nochtans wel volgens de regels uitgesproken, bv. ‘breejn’ (‘brein’ – vgl. Engels ‘brain’), ‘terreejn’ (‘terrein’ – vgl. Engels ‘terrain’), enz. Als wij hun ‘kleen’ zouden zeggen, zou het ‘klieën’ klinken, dat zou pas proper zijn.

Nu, wat is dan feitelijk het verschil tussen een uitspraakvariant zoals schijn-schaan en een vormvariant zoals de ‘zware e’ van het lemma? In dit geval is het wreed simpel: de Hollanders wisten niet (meer) dat het iets anders was (= een andere letter), en dus werd het hetzelfde (= dezelfde letter als die van een van oorsprong andere klank). Men neme als volgt de proef op de som: spreekt een woord met een ‘zware e’ verschillende keren naeen uit, begint van uw moedertaal en gaat beetje bij beetje naar uw beste imitatie van een Hollander, met de Engelse r’en en al. Ge gaat zien dat de klank van de èè in ‘kèèrs’ of de ‘è’ in ‘wèreld’ niet zo ver van de plat Hollandse uitspraak van de aa in ‘kaars’ of de ‘e’ in ‘wereld’ afligt. De Hollanders hebben dus van hun uitspraakvariant een vormvariant gemaakt, omdat ze niet (meer) wisten dat het een uitspraakvariant was.

Daarmee dus dat een gestandaardiseerde spelling zo haar nut heeft. Als elke klank een eigen letter(combinatie) heeft, kunt ge veel gemakkelijker (zelfs zonder problemen) nagaan of uw uitspraakvariant al dan niet een vormvariant is. Niet ieder dialect moet daarom per se voor elke letter(combinatie) een aparte klank hebben. Ik denk dat er maar weinig dialecten zijn waarin elke klank duidelijk wordt onderscheiden – in het land van Waas alleen al vallen de ou, au en aa normaliter samen, net als de ei, ij en èè. Aan de kust vallen geen van die klanken samen, maar maken ze dan weer geen uitspraakonderscheid tussen de zachtlange en de scherplange oo. Als iedereen echter alle klanken blijft noteren, is het voor de rest altijd prettig lezen. Een overzichtelijke spelling is dus eigenlijk een kwestie van elementaire beleefdheid. Maar bon, dat is misschien een andere kwestie voor een andere keer.

“Welhoe! Noord en Zuid hebben, na rijp onderzoek, beslist dat beide vormen van deze en soortgelijke woorden naar verkiezing mogen gebruikt worden, en nu komt daar iemand op eigen gezag vormen verketteren, die steunen op de etymologie, die veelal de oudste vormen zijn, die het beste trekken op de vormen der aanverwante talen, die niet alleen in gansch Vlaamsch-België, maar ook in een groot deel van Noord-Nederland nog springende levend zijn onder het volk, die door deze overeenkomst met de frissche volksspraak als de natuurlijkste zullen aanzien worden en gehoord, die, door gepaste afwisseling met de andere vormen (want wij sluiten die volstrekt niet uit), in de volzinnen welluidendheid brengen, die in onze gezaghebbende spraakkunsten en woordenboeken werden aangenomen, die ja ex professo in uitspraakleeren en elders verdedigd werden, en door het gebruik van uitmuntende dichters en prozaschrijvers uit al de eeuwen onzer letterkunde tot nu toe onafgebroken zijn gewettigd geweest.”

Het slot van een honderdzeventien jaar oud pleidooi, nog altijd even relevant.