Registreer als nieuwe gebruiker om het Vlaamse Woordenboek op zijn best te kunnen gebruiken. Als ingelogde gebruiker kunt ge bijvoorbeeld nieuwe termen aan ons woordenboek toevoegen, andermans definities verbeteren, en reageren op bestaande definities.
Wees welgekomen | Willekeurig | Top woorden | Recent
Dagelijks kiezen we een woord van de dag, uit de vele plezante woorden die in dit Vlaams woordenboek terug te vinden zijn.
Het Vlaams woord van de dag is ook beschikbaar als
RSS Feed 
- De dag dat Leopold I, de eerste Koning der Belgen, in 1831 de grondwettelijke eed aflegde.
- nationale feestdag van België
zie ook 21 juliviering, 21 julitoespraak, bal national, drasj national, den defilé
Klik op de afbeelding
Eedaflegging van Leopold I. Werk van Gustave Wappers
21 juli is wel niet altijd onze nationale feestdag geweest. De datum voor de nationale feestdag is doorheen de jaren verschillende keren aangepast. Lukraak werd 16 augustus gekozen als nationale feestdag, maar omdat er niet echt een historische gebeurtenis werd herdacht, was deze datum niet erg populair. In 1890 werd uiteindelijk de huidige datum, 21 juli, gekozen. Nu de nationale feestdag expliciet verwees naar de koning, kwam die vanaf nu ook duidelijker op het voorplan tijdens de feesten. (vtm.be)
Kom 21 juli dus meevieren in Brussel! (visit.brussels)
Op 21 juli worden er in Brussel ter gelegenheid van de nationale feestdag allerhande feestelijke activiteiten georganiseerd, vooral in en rond het Warandepark, op de Zavel en op het Poelaertplein. Ook wordt op die dag het Federale Parlement geopend voor het grote publiek. ’s Avonds worden de feestelijkheden traditioneel afgesloten met vuurwerk. (wikipedia)
postzegel, zegel
zie ook temper, timber, kopken
vnw: postzegel
< Frans timbre-poste
“Den Tember” is ook de naam van de oude postzegeldrukkerij in Mechelen. Gedurende 125 jaar werden aldaar alle Belgische postzegels gedrukt. (mechelenblogt.be)
Tember van Belgisch-Congo uit 1925
Ik moet nog een tember op de brief plakken, dan kan hij op de post.
veldslag te Kortrijk op 11 juli 1302 tussen milities van het graafschap Vlaanderen en het leger van de koning van Frankrijk; speelde in de 19de eeuw een grote rol in de groei van de Vlaamse Beweging
zie ook Vlaamse feestdag, 11 juliviering
Klik op de afbeelding
De Slag der Gulden Sporen door Nicaise de Keyser 1836
Op 11 juli 1302 nam een Vlaams leger dat vrijwel volledig bestond uit ambachtslieden en boeren het op tegen het complete Franse ridderleger. De slag is de geschiedenisboeken ingegaan als de Guldensporenslag. De slag staat voor veel Vlamingen symbool voor de Vlaamse emancipatiestrijd.(https://vandaagindegeschiedenis.nl/11-juli/)
prei
Antwerpen: parei (m.); uitspraak: (ongeveer) paraai
Boom: para
Hageland en Limburg: poor (m.)
Waasland: parei
West-Vlaanderen: pret, poorret, paret (o.)
Etymologie: Middelnederlands: porreye. Uit Oudfrans ‘poree’, vergelijk Frans ‘poireau’, uit Latijn. ‘porrum’. Daarnaast bestaan ook vormen afgeleid uit Oudfrans ‘poret’/‘porette’.
(Weetje: de Leuvense Parijsstraat is een verbastering in het AN van de “poreistroot”, een bijnaam die de Leuvenaars aan deze zijstraat van de Brusselsestraat gaven omdat er tijdens de wekelijkse markt hier groenten – voornamelijk prei – werden verkocht)
zie ook verzamellemma groenten en fruit
We hebben dees jaar weeral ferme stekken porei in onzen hof staan.
Parei hoeft geen bijgevoegd water, als ge hem (m.) wilt stoven. Er zit voldoende water in de groente zelf. Op een laag vuurtje brandt hij niet aan.
lange staak voor het gaai- of vogelschieten
Zie staande wip en liggende wip
vnw: lange mast voor het vogelschieten met hand- of kruisboog
“Wip, hooge houten staak aan welks bovenste einde eene prang is met houten vogelen er opgestoken, naar welke men met kruis- of handboog schiet”, Schuermans (1865-1870).
Van Dale 2014 online: Belgisch-Nederlands
Klik op de afbeelding
Staande wip
zie ook: wipschieting
De wip staat reeds gereed voor het boogschieten deze namiddag.
Ge hebt een staande wip of een liggende wip.
Klik op de afbeelding
Liggende wip
in de hoofdprijzen vallen, iets belangrijks winnen of verwerven
vnw: de hoofdvogel afschieten: iets bijzonders doen, een bijzondere prestatie leveren of een grote dwaasheid begaan, een grote stommiteit vertellen
zie ook hoofdvogel
< Bij het handboogschieten is de Koningschieting een vast onderdeel. Hierbij wordt een houten koningsvogel op de topspil geplaatst: de hoofdvogel. Vandaar de uitdrukking: de hoofdvogel afschieten
Typisch Vlaams: de hoofdprijs winnen: Belgisch-Nederlandse Standaardtaal; Gangbaarheid: 6; Vlaamsheid: 7
standaardtaal in België
Van Dale online: Belgisch-Nederlands
Klik op de afbeelding
.jpg)
Aartshertogin Isabella op het schuttersfeest bij de Zavelkerk te Brussel. Ze wist die dag de hoofdvogel af te schieten.
Zij heeft de hoofdvogel afgeschoten, namelijk de eerste prijs van het tennistoernooi.
Turbulent schiet hoofdvogel af op Startup Nations Summit in Mexico
(Turbulent heeft de pitch-competitie op de Startup Nations Summit in Mexico gewonnen.) ( Knack 23/11/15)
> andere betekenis van hoofdvogel, de ~ afschieten
jaarlijkse kermis in Brugge, duur hangt af van wanneer pinksteren valt, want dan verhuist de foor naar Antwerpen voor de sinksenfoor
Klik op de afbeelding
De meifoor is een duur geval. Als je op alle attracties gaat, kom je niet toe met € 100.
meiklokjes zijn in België gelukaanbrengers (ook ‘porte-bonheur’ genoemd) en worden traditioneel op 1 mei geschonken aan geliefden, dierbaren, vrienden
NL: lelietjes-van-dalen voor vriendschap én liefde.
DS2015 standaardtaal
Paul heeft van de morgend meiklokjes gekocht voor zijn vrouw, de schattebol!
Een grote bos meiklokjes voor ons aller Bon, van alle VW-ers!
Een bekeuring oplopen. Een proces krijgen. Opgeschreven worden (opschrijven).
Dikwijls ook “op het boekske vliegen”
zie ook verzamellemma wegcode
Pas maar op, als ge zo zot blijft rijden zult ge binnenkort wel eens op den boek vliegen.
grote schoonmaak, zowel letterlijk als figuurlijk
vooral met het ww. houden is het dikwijls de figuurlijke zin: grote kuis houden
Rond Pasen is het den tijd van de grote kuis: alle vensters en deuren open, en maar kuisen, schilderen en vernissen.
’t Wordt hoog tijd dat ze eens grote kuis houden in die varkensstal.
demorgen.be: Vlaams minister van Mobiliteit Ben Weyts (N-VA) is zelf ook voorstander van een grote kuis in de wirwar aan Vlaamse verkeersborden en zal naar eigen zeggen dan ook initiatieven nemen om het gebruik van de databank opnieuw te bevorderen.
zeer scherp mes, waarvan het lemmet meestal uitschuifbaar en/of afbreekbaar en/of vervangbaar is
< Frans cutter < overgenomen uit het Engels box cutter
NL: breekmes
DS2015 standaardtaal
Van Dale online: Belgisch-Nederlands breekmesje, stanleymes
Ik zou dat stuk vinyl hier moeten afsnijden. Hebt ge toevallig een cutter in huis?
Deze krimpfoliehoezen worden op rol geleverd en zijn af te snijden met een cutter of breekmes op elke lengte. (rajapack.be)
Met een cutter snijdt hij fragmenten uit de foto’s: ijsbergen, een panorama, bloemen, planten, dieren… (kaaitheater.be)
grap die men op 1 april uithaalt
NL: aprilgrap
Papieren aprilvis op de rug van een jongen
< Frans: poisson d’avril
Typisch Vlaams: Belgisch-Nederlandse Standaardtaal; Gangbaarheid: 4; Vlaamsheid: 6
Van Dale 2013 online: Belgisch-Nederlands
gwnt: Zuidn. gallicisme
zie ook verzenderkensdag
Kernenergie als klimaatoplossing? Dat moet een aprilvis zijn …
De Rode Loper bakte een aprilvis: Betty Owczarek en Eline De Munck hebben dan toch geen plannen om Kathleen van K3 op te volgen.
zitvlak, kont, achterwerk
De gebruikelijke Nederlandse betekenis van uitwerpselen of stront wordt in Vlaanderen niet gebruikt. Uitzondering hierop is hondenpoep, hoewel de Vlaming eerder hondenstront zal verkiezen.
< Volgens sommige etymologen zou poep komen van het Franse poupe: achtersteven van een schip, Latijn puppis
vnw: •achterste, achterwerk, billen, bips
-iemand op zijn poep geven: iemand een pak voor zijn billen geven
DS2015 geen standaardtaal
zie ook voorpoep; poepzitten; klets op de poep
Zet u neer op uw poep.
Als ge niet braaf zijt, krijgt ge een klets op uw poep.
Dat student Lloyd aarzelend op haar poep had gemikt om de omvang van de blauwe plek te beperken, kon Joke geen barst schelen. (standaard.be)
Houd uw poep lekker warm met ‘swants’ – De Standaard
Op het eind ging De Bruyne, na een zoveelste ren, op de poep zitten. Krampen. Zich helemaal te pletter gelopen. (demorgen.be)
een drukknoop, een druksluiting
< Frans: bouton pression
Antw. Kempen: knetser
Brugs: presjong
Hageland: pitser
Leiestreek: persjong
West-Vlaams: springer
zie ook verzamellemma kledij
Ze droeg een bloezeke met heel klein pressionnekes vanvoor.
krant, dagblad
< Van Dale
(1824) < Frans gazette <Italiaans gazzetta (een munt, de prijs van een krantje)·
(Belgisch-Nederlands, spreektaal) krant
DS2015 geen standaardtaal
vgl. gazettenman, gazettenronde, gazettenwinkel
Tijdens mijn ontbijt lees ik de gazet.
> andere betekenis van gazet
milieudag waarop de verwarming laag gedraaid wordt zodat de mensen het beste een dikke trui aandoen
anw: (vooral) in België; neologisme
NL: warmetruiendag
linak.nl: LINAK Benelux steunt Warme Truiendag (NL) en Dikketruiendag (BE) 2013
Frank Deboosere op het weerbericht: Morgen is het dikketruiendag…
nieuwsblad.be: Elk jaar op Dikketruiendag is er extra aandacht voor het klimaat. Het is dan de bedoeling om minder energie te verbruiken door bijvoorbeeld de verwarming een graadje lager te zetten of de lichten te doven. Heel wat scholen, bedrijven, organisaties en besturen nemen aan de actie deel.
Het is vandaag “Dikketruiendag”: 15e editie smeert de kuiten in voor het klimaat (vrt.be)
De Vlaamse Dikketruiendag en de Nederlandse Warmetruiendag zijn jaarlijkse campagnes van respectievelijk de Vlaamse overheid en Klimaatverbond Nederland om op een ludieke manier te sensibiliseren en activeren rond klimaatverandering en de urgentie van de klimaatcrisis te agenderen. (wikipedia)
ruimtewagen, is een auto waarmee maximaal zeven personen vervoerd kunnen worden, excl. de bestuurder
vnw: ruimtewagen, one volume car
NL: MPV: multiple purpose vehicle; spacewagon
Taaladvies.net: standaardtaal in België
Van Dale 2017 online: BE
ook monovolumewagen
zie ook volumewagen, verzamellemma wegcode
De Renault Espace uit 1984 wordt door velen gezien als de eerste Europese Monovolume.
speels synoniem van klimaatspijbelaar
zie ook klimaatbrosser
Hoe ga je als schooldirecteur om met ‘bosbrossers’? (De Standaard, 11/01/2019)
De actievoerders worden sinds vorige week vrij prozaïsch klimaatspijbelaars genoemd, maar soms ook – veel poëtischer – bosbrossers. (taalbank.nl)
De jonge bosbrossers eisen bindende afspraken om de opwarming van de aarde onder de 1,5 graden te houden.
“Er is geen planeet B”, “brossen voor de bossen”, “make love not CO2” en “bla bla bla, act now”, zijn maar enkele van de slogans die vandaag getoond worden en door de straten van Brussel galmen. (msn.com/nl-be)
salaris, loon
vnw: loon, salaris
Typisch Vlaams: Geen Algemeen Nederlands; Gangbaarheid: 3; Vlaamsheid: 5
Woordenboek der Nederlandsche Taal:Modern lemma: pree
znw. vr. Uit frans prêt, dat oudtijds de beteekenis had van ”payement de solde que le roi faisait faire par avance aux soldats enz.” ( …)
- Ik heb mijne maandelijksche pree getrokken, Schuermans (1865-1870).
Van Dale: zelfstandig naamwoord • de v/m • g.mv.
< 1791 < Frans prêt (lening, soldij)
BE; spreektaal
1. verouderd soldij
2. werkloon
•zijn pree trekken
3. verouderd betaaldag
4. zakgeld
zie ook pré
vgl. vette pree
Mijn pree wordt op het einde van de maand uitbetaald.
“Die hele ploeg mag europees meer gaan betekenen, als ge hun prees vergelijkt met het gemiddelde in Belgie.” (9lives.be)
Je bent 100x gelukkiger als je iets doet wat je graag doet en wat minder verdient, dan dat je ne dikke pree krijgt, maar je dan met overdreven stress zit, tegen je zin gaat werken of andere toestanden. (9lives.be)
Kinderen die op oudjaar van deur tot deur rondgaan om voor een koek of snoep een nieuwjaarsliedje te zingen.
Hoorde het gisteren op het vrt nieuws vermelden als een traditie in Vlaams-Brabant. Maar zowat alles, inclusief de liedjes, kwamen overeen met het gebruik van nieuwjaarszingen (bv. ook in Antwerpen).
ook koeken zingen, zie voorbeelden
google2014: .BE (>8.000); .NL (>70)
karrewiet.BE: Op een aantal plaatsen gaan kinderen de laatste dag van het jaar zingend van deur tot deur. Een nieuwjaarswens in ruil voor koekjes en ander lekkers. Koekenzingen is een echte traditie.
haacht.be: Haacht – Koekenzingen 2012
gezinsbond-rijmenam.be: De gezinsbond van Rijmenam staat op 31 december 2014, naar aanleiding van het traditionele koekenzingen, op het stationsplein in Rijmenam met een stand …
schoolheikant: 30 dec. 2008 – Alle kinderen van het tweede leerjaar gaan dan koekenzingen. Na elke koek lezen jullie een boek. Nee, nee!
Met oudjaar trekken heel wat kinderen traditiegetrouw van deur tot deur voor het ‘Koeken Zingen’. (hln.be)
De gemeente Keerbergen legt dit jaar de focus bij het koeken zingen voor één keer vooral op geven in plaats van nemen. (nieuwsblad.be)
Nieuwe versie!
Er is een nieuwe versie van het Vlaams Woordenboek online. Mocht je problemen ondervinden, gelieve deze te melden op onze
GitHub.
