rodehond

rodehond

(zn. m. geen meerv.)

roodvonk, of een andere (kinder)ziekte met rode uitslag en koorts

etymologie: De ziekten roodvonk en rodehond worden beide gekenmerkt door rode vlekken; vandaar het rood als eerste deel van de benamingen. De naam roodvonk is voor het eerst in 1672 genoteerd. Het lijkt een samenstelling van rood en vonk: de naam zou dan iets betekenen als ‘ziekte die wordt gekenmerkt door rode, vurige vlekjes’. Maar deze herkomst is schijn: in werkelijkheid is roodvonk een verbastering van ‘roodhond’, de oorspronkelijke vorm van rodehond. Roodhond is al in 1567 aangetroffen, en roodvont, een tussenvorm tussen roodhond en roodvonk, werd in 1694 opgeschreven. In dialecten duiden roodvonk en rodehond nog steeds dezelfde ziekten aan.

Maar waar komt nu de benaming roodhond/rodehond vandaan? Wat heeft de ziekte met een hond te maken? Helemaal niets: het tweede deel van de naam is een verbastering van Middelnederlands ‘hune’ en zestiende-eeuws Nederlands ‘huin’, onzuiverheid, drek, verwant met Oudengels hún onzuiverheid en Middelnederfrankisch hunen ‘puist’. Omdat hune/huin in de zeventiende eeuw een verouderd woord was dat niet meer werd begrepen, verving men het door allerlei gelijkluidende woorden die wél bekend waren. De twee varianten roodvonk en rodehond hebben de tand des tijds overleefd. Andere varianten zijn verdwenen, namelijk roodgrond, roodhout, roodjonk, rookjook (van jeuken) en rodekoorts. (Nicoline van der Sijs)

Van Dale online: rodehond:
1. een op ma­ze­len lij­ken­de maar lich­te­re be­smet­te­lij­ke ziek­te;
= ru­be­o­la, ru­bel­la
2. in de tro­pen een huid­ziek­te
3. niet al­ge­meen: rood­vonk

zie ook verzamellemma geneeskunde

225

‘rode koorts’ heb ik al meer gehoord de laatste tijd

Die rode koorts is nooit weggeweest, denk ik.

Ze staat zelfs nog in Van Dale: rodekoorts
zelfstandig naamwoord • de • ro­de­koort­sen
niet al­ge­meen rood­vonk

Weliswaar geen SN meer.