Recente wijzigingen

zwijnenkot

(zn. o.; ~en of ~ten)

varkenshok; wanordelijke ruimte

in W-Vl veelvuldig gebruikt: zwienekot

zie ook kot en overzicht koterij

koterij

(verzamellemma)

De Vlaming is, zacht uitgedrukt, erg gesteld op zijn koterij in de bouwkunde, maar even goed in de taalkunde. In dit lemma bewaren we een overzicht van een hele rist koten – ‘koterij’ is hiervan het collectief meervoud. In se is elke afgesloten ruimte kleiner dan een volwaardige woonst een kot (hoewel het woord ‘kot’ ook als koosnaam voor een huis kan aangewend worden), waardoor er constant nieuwe samenstellingen kunnen ontstaan. Naast deze samenstellingen bestaan er ook ettelijke typische uitdrukkingen die rond een of ander ‘kot’ draaien.

Samenstellingen:

apenkot
ballenkot
bezemkot
buskotje
druppelkot
duivenkot
fietsenkot
frietkot
fritkot
hoerenkot
hondenkot
hullekot
jeneverkot
kattenkot
kiekenkot
koffiekot
kolenkot
koolkot
platen kot
rokerskot
rommelkot
stemkotje
studentenkot
telefoonkot
tuinkot
vogelkot
vogelkotje
waskot
wc-kot
zottekot
zwienekot
zwijnenkot

Studentenjargon:

kotstudent
kotbaas, kotmadam
kotbaasbedrijf
kotencomplex
kotreglement
kotleven
koteten en daarmee ook kotkilo’s
kotlabel
kotbelasting/kottaks
boerenkot
luxekot

Uitdrukkingen:

kot, het ~ afbreken
dansen, mijn kot staat te ~
kot houden
kot, iemand uit zijn ~ lokken
kot, uit z’n ~ komen
kot, op ~ gaan, vervolgens kot, op ~ zitten
kot, het ~ vrij hebben / kot, het ~ voor zich (alleen) hebben
kot, het ~ in brand steken
kot, het ~ is te klein
kot, eerst een ~ en dan een varken
Regionaal beperktere uitdrukkingen:
kot, iemand naar zijn ~ rijden
kot, er zijn ~ in hebben
kot, daar hebt ge het ~
sterven op het kot
kotje, in een ~ zitten
vogelkotje, tegen het ~ gelopen

zie ook kot, -erij

rommelkot

(znw. het ~, ~en)

1) opslagkamer
2) wanordelijke ruimte

zie ook verzamellemma koterij

aard

(achtervoegsel)

SN/NL: -erd

In het Nederlands kunnen persoonsnamen gevormd worden op basis van 1) een bijvoeglijk naamwoord + het achtervoegsel ‘-erd’ (bv. ‘lelijkerd’, of op basis van 2) een werkwoordsstam en hetzelfde achtervoegsel ‘-erd’ (bv. ‘gluiperd’). Enkel categorie 1 is productief, d.w.z. dat er nog steeds nieuwe woorden in ontstaan.
In het Vlaams bestaan er geen woorden uit categorie 2, en is categorie 1 wel productief, maar dan met het achtervoegsel ‘-aard’ ipv ‘-erd’. Het achtervoegsel ‘-erd’ bestaat niet in het Vlaams.

“Over het algemeen is in de standaardtaal -erd productief (maar na een grondwoord op -ig treedt altijd -aard op), -aard is dat alleen in regionaal taalgebruik, met name in Belgisch Nederlands ( lelijkaard, nieuwsgierigaard, enz.)” (Algemene Nederlandse Spraakkunst)

Overigens is de etymologie van ‘-aard’ en ‘-erd’ het vermelden waard: het Nederlands achtervoegsel ‘-erd’ is een afzwakking van het Vlaams (en tevens oorspronkelijker) ‘-aard’. Dit ‘-aard’ komt van het Frans ‘-ard’. Het Frans heeft dat ‘-ard’ op zijn beurt dan weer van een Germaans dialect overgenomen.

zie ook eer

eer

(achtervoegsel)

SN/NL: -aar

Het Nederlands achtervoegsel ‘-aar’ is deels afkomstig van het Latijns achtervoegsel ‘-arius’, waarvan het ‘ius’-gedeelte werd achterwege gelaten. Reeds 1500 jaar geleden was het overgebleven ‘ar’ afgezwakt tot ‘er’, en is de ‘er’-vorm de enige geattesteerde vorm – tot in het Middelnederlands, waarin ‘ar’ (deze keer met een andere spelling) plots weer ten tonele verschijnt. In het Nederlands is deze ‘ar’-vorm dominant geworden, met uitzondering van woorden waarin de ‘er’-vorm volledig afgezwakt is tot een doffe e (zoals in ‘kapper’. Het Vlaams heeft een andere evolutie doormaakt en heeft bij een enorm aantal woorden de oorspronkelijkere ‘er’-vorm ofwel behouden, ofwel uit de Middelnederlandse ‘aer’-vorm nogmaals afgezwakt tot ‘er’. De uitspraak is bij de meeste sprekers ondertussen wel verschoven naar ‘eir’. Getuige van de verschillende stappen in de evolutie van dit achtervoegsel zijn de talloze Vlaamse familienamen op -eer en -eir (De Clippeleer, Dekempeneir, …).

Het West-Vlaams is dan weer in dezelfde richting als het Nederlands geëvolueerd: waar een centrale Vlaming een arme stakker bestempelt met ‘sukkeleir’, zal de West-Vlaming opteren voor ‘sukkelaar’ (weliswaar met een totaal andere uitspraak dan de doorsnee Nederlander).

zie bv. ook peerd/peird (hier is het West-Vlaams dan weer wel in dezelfde richting gegaan als het Vlaams)

zie ook aard

Engelse leenwoorden met korte a

(uitspraak)

De Noord-Nederlandse uitspraak van Engelse leenwoorden met een korte a, is een van de meest hardnekkige vormen van taalonderdanigheid van Vlaamse zogenaamde standaardtaalsprekers. Voor de overgrote meerderheid van de Vlamingen klinkt dit heel taalvreemd en toch houden bv. veel Vlaamse nieuwslezers zich koppig aan deze uitspraak.

Een van de argumenten is dat deze uitspraak standaardtaal is. Nochtans geeft Van Dale aan de Vlamingen zonder problemen permissie om de standaard Belgisch-Nederlandse uitspraak te hanteren:
ca·ra·van: k?r?v?n/, in België ook: /k?r?v?n/ (opm: zeker ook /k?r?v?n/ in VL)
flat: /fl?t/, in België ook: /fl?t/
enz.

Een ander argument is dat door de N-NL uitspraak de Engelse origine van het woord meer gerespecteerd wordt. Dat valt te betwijfelen, Engels:
flat: /fl?t/
caravan: /k?r??-v?n/
tram: /tr?m/

Het grappige is dat sommige journalisten het zelf niet kunnen aanhouden:
Overlaatst hoorde ik er een over ‘de /k?r?v?n/ op de /k?mp??/’ waarbij hij de N-NL en de VL uitspraak mixte.
En daarstraks hoorde ik op het nieuws over de ‘teksshift’, terwijl taks ontleend is aan het Fr. taxe en volgens VD gewoon als ‘taks’ uitgesproken moet worden.

Zo’n toestanden leiden tot taalschizofrenie.

Hieronder een oplijsting van de klassiekers. Diegene die er de langste zin mee kan vormen wint een prijs :)

Ook talloze andere woorden die zowel in Nederland als in België (al dan niet in dezelfde betekenis) worden gebruikt, worden anders uitgesproken, zie daarvoor het lemma Vlaamse uitspraak.

Vlaamse uitspraak

(uitspraakvarianten)

Heel wat woorden worden in Vlaanderen anders uitgesproken dan in Nederland. Dan gaat het niet zozeer over regelgebonden uitspraken zoals de zachte g, maar over woorden zoals pyjama dat in Vlaanderen als pie-zja-ma en in Nederland als pie-jaa-maa uitgesproken wordt. Of over klemtonen zoals bij burgemeester waarbij in Vlaanderen het accent op de eerste lettergreep valt en in Nederland op de derde. Bij leenwoorden hanteert men in Nederland zeer dikwijls een nabootsing volgens de Nederlandse klankwetten van de klanken in de oorspronkelijke taal (meestal Engels of Frans), terwijl de uitspraak in Vlaanderen vervlaamst wordt. Soms wordt in Vlaanderen een Franse uitspraak gehanteerd, dan volgt de uitspraak in Nederland meestal het Engels.

Voor Engelse leenwoorden met korte a is er een afzonderlijk lemma waar deze gevallen ondergebracht kunnen worden.

Het spijtige is dat de Vlaamse media voor deze woorden de Nederlandse uitspraak gebruiken ondanks dat de Vlaamse uitspraak in Vlaanderen zeer algemeen is. Dit is een aanfluiting van de V die voor Vlaams staat in o.a. vrt en VTM.

Wat klemtonen betreft kan voor het West-Vlaams algemeen gesteld worden dat de klemtoon zeer dikwijls op de eerste lettergreep ligt (zoals ook in het nabije(re) Engels), ook en wellicht het meest opmerkelijk bij eigennamen. Bijvoorbeeld, waar een doorsnee Vlaming of Nederlander de naam Stefanie zal uitspreken zoals de Fransen, met de klemtoon op de laatste lettergreep, heet deze vrouw in West-Vlaanderen Stefanie. De West-Vlaamse politieker Vande Lanotte heet in zijn thuisprovincie Vande Lanotte.

zie ook Breda, Spa: vokaalreductie

Vlaamse geslachten

(lijst)

Hier kunnen woorden alfabetisch opgelijst worden die:
- in het Vlaams een ander geslacht hebben dan in het SN
- waar er binnen Vlaanderen verschillen zijn in het gebruik van het geslacht
- waar er discussie is over het geslacht … der engelen ;) (engelen, het geslacht der ~)

account: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
afval: m. in de provincie Antwerpen
album: m. in de provincie Antwerpen
aperitief: m. in Vlaanderen; o. in SN
asfalt: m. in Vlaanderen; o. in SN
atelier: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
(auto)bus: v. in de provincie Antwerpen, m. in W.-/O.-Vlaanderen
beton: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
blog: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
boek: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
bos: m. in W.-/O.-Vlaanderen; o. in SN
broodrooster: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
bulletin: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
bureau: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
cadeau: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
café: m. in Vlaanderen; o. in SN (ook VL)
casino: m. in Vlaanderen; o. in SN (zie ook Vlaamse uitspraak)
cement: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
combo: v. in Vlaanderen; o. in Nederland
deeg: m. en o. in Vlaanderen; o. in Nederland
defilé: m. in VL (den defilé); o. in SN-NL
deken: o. in Vlaanderen, v. in Antwerpen; m./v. in Nederland
deksel: o. in Vlaanderen; m. in Nederland
dessert: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
diner: m. in Vlaanderen; o. in SN
doolhof: m. in Vlaanderen; o. in SN
dossier: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
dok: v. in Antwerpen en de Kempen; m. in Mechelen en in Oost-Vlaanderen
eigendom: m. in Vlaanderen; o. in SN
filter: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
flatscreen: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
frituur: o. en v. in Vlaanderen; v. in SN
getuigenis: ANW: O. of v.; in VL v.
gilet: m. in Vlaanderen, v. in Antwerpen-stad; o. in SN
hof: m. in Vlaanderen; o. in SN
home: m. in Vlaanderen; o. in Schoon Vlaams
ID: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
kaart: m. in West-Vlaanderen, v. in de rest van Vlaanderen; m./v. in SN
kast: v. in Vlaanderen; m. in Nederland
kader: de in Vlaanderen, het in Nederland (zie Van Dale)
kapsalon: Algemeen Nederlands Woordenboek: “Lidwoord, de. Lidwoord, het ((vooral) in België, soms)”
kat: v. in Vlaanderen (kater en kattin zijn respectievelijk m. en v.); m. in Nederland
kleur: o. in Vlaanderen; m./v. in SN
koffer: o. in de provincie Antwerpen; elders m.
kroost: m. in Vlaanderen; o. in Nederland; m./v./o. in SN
koord: v. in Vlaanderen; o. in Nederland
lek: m. in de provincie Antwerpen; o. in Nederland
matras: In het Nederlands is matras van oorsprong een de-woord. Tegenwoordig komt matras, met name in Nederland, ook als het-woord voor. In België wordt matras voornamelijk als de-woord gebruikt; in Nederland is zowel de matras als het matras gangbaar. (taaladvies.net)
menu: m. in Vlaanderen; o. in SN
nest: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
omslag: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
oog/oor: o. in Vlaanderen en Nederland; v. in VL voornamelijk nog in vaste uitdrukkingen (zie iets of iemand in d’oog houden + commentaren aldaar)
order: o. in Vlaanderen (raar: m.); m./v./o. in SN
orkaan: o. in Antwerpen; v. in de Antwerpse Kempen; m. in SN (zie reacties)
plafond: m. in Vlaanderen; o. in Nederland (zie ook plafon, blafon)
proza: v. in Vlaanderen; o. in SN
punt (leesteken): o. in Vlaanderen; m./v. in Nederland
reden: v. in Vlaanderen; m. in Nederland
rit: v. in Vlaanderen, m. in SN
schilderij: v. in Antwerpen, o. in de Kempen; o. in Nederland
salon: o. in Vlaanderen, m. in SN (bv. ook kapsalon)
t-shirt: m. in Vlaanderen, ook v. in de Kempen; o. in Nederland
tarmac: m. in Vlaanderen; o. in SN (zie ook Vlaamse uitspraak)
techniek: ZN v.; VL: m.
tennis: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
terras: v./m. in W.-/O.-Vlaanderen; o. in SN
thuis: m. in Vlaanderen; o. in Nederland
trottoir: m. in Vlaanderen; o. in SN
venster: v. in Vlaanderen; o. in SN
vest: v. in Vlaanderen (alle betekenissen); o. in SN (kledingstuk), m./v. in SN (stadsgracht)
villa: v. in Vlaanderen; m./v. in SN
voetbal (en andere balsporten): m. in Vlaanderen; o. in Nederland
zand: m. in Limburg; o. in SN

den enen of den anderen

(onbep. vnw.)

1) zelfstandig: iemand/iets onbepaald (m.)

NL: de een of ander

2) bijvoeglijk: ne niet nader bepaalden … (m.)

NL: een of andere

o.: het een of het ander
v.: de een of de ander

zie ook het een en het ander

de een of de ander

(onbep. vnw.)

1) zelfstandig: iemand/iets onbepaald (v.), wordt maar weinig authentiek gebruikt aangezien men hiervoor met zekerheid moet weten dat de onbepaalde entiteit grammaticaal of biologisch vrouwelijk is
→ onder invloed van de taalzuivering wordt het, althans in de geschreven taal, zelfs meer verkeerdelijk gebruikt om naar een onbepaalde mannelijke entiteit te verwijzen dan naar een vrouwelijke
→ aangezien een ‘meisken’ onzijdig is (op grammaticaal vlak), kan het zowel met de vrouwelijke als de onzijdige variant van dit voornaamwoord (on)bepaald worden

NL: de een of ander

2) bijvoeglijk: een niet nader bepaalde … (v.), wordt aanzienlijk meer gebruikt dan de zelfstandige vorm aangezien men hierbij het geslacht van het zelfstandig naamwoord wel met zekerheid kent
→ een ‘meiske’ kan hier uitsluitend de onzijdige variant van het voornaamwoord krijgen

NL: een of andere

o.: het een of het ander
m.: den enen of den anderen

zie ook het een en het ander

het een of het ander

(onbep. vnw.)

1) zelfstandig: iet onbepaald (o.)

NL: het een of ander

2) bijvoeglijk: e niet nader bepaald … (o.)

NL: een of ander

v.: de een of de ander
m.: den enen of den anderen

zie ook het een en het ander

het een en het ander

(uitdrukking)

vanalles

NL: zowel het een als het ander (https://www.schrijfwijzer.nl/verwarwoordenboek/verwarwoord/168/een-en-ander-het-een-en-ander-het-een-en-het-ander)

zie ook het een of het ander, de een of de ander, den enen of den anderen

koninklijke opdrachthouder

(begrip)

neologisme: iemand die in opdracht van de koning een taak uitvoert

google2020: er zijn volgens google slechts 2 gevallen van een ‘koninklijke opdrachthouder’ bekend:
1) in 2010 was Jean-Luc Dehaene koninklijke opdrachthouder i.v.m. institutionele hervormingen en de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde (bhv)
2) Momenteel is Koen Geens koninklijke opdrachthouder i.v.m. de regeringsvorming
Alle NL goegels gaan over .BE

koninklijke opdrachthouder

(begrip)

neologisme: iemand die in opdracht van de koning een taak uitvoert

google2020: er zijn volgens google slechts 2 gevallen van een ‘koninklijke opdrachthouder’ bekend:
1) in 2010 was Jean-Luc Dehaene koninklijke opdrachthouder i.v.m. institutionele hervormingen en de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde
2) Momenteel is Koen Geens koninklijke opdrachthouder i.v.m. de regeringsvorming
Alle NL goegels gaan over .BE

vogelkot

(zn. o.; ~en of ~ten)

vogelkooi, vogelhok, volière

variant: vogelenkot

zie ook verzamellemma koterij

vogelkot

(zn. o.; ~en of ~ten)

vogelkooi, vogelhok, volière

variant: vogelenkot

zie ook lijst koterij

vogelenkot

zie vogelkot

vogelkot

(zn. o.; ~en of ~ten)

vogelkooi, vogelhok, volière

variant: vogelenkot

koterij

(verzamellemma)

De Vlaming is, zacht uitgedrukt, erg gesteld op zijn koterij in de bouwkunde, maar even goed in de taalkunde. In dit lemma bewaren we een overzicht van een hele rist koten – ‘koterij’ is hiervan het collectief meervoud. In se is elke afgesloten ruimte kleiner dan een volwaardige woonst een kot (hoewel het woord ‘kot’ ook als koosnaam voor een huis kan aangewend worden), waardoor er constant nieuwe samenstellingen kunnen ontstaan. Naast deze samenstellingen bestaan er ook ettelijke typische uitdrukkingen die rond een of ander ‘kot’ draaien.

Samenstellingen:

apenkot
ballenkot
bezemkot
buskotje
druppelkot
duivenkot
fietsenkot
frietkot
fritkot
hoerenkot
hondenkot
hullekot
jeneverkot
kattenkot
kiekenkot
koffiekot
kolenkot
koolkot
platen kot
rokerskot
stemkotje
studentenkot
telefoonkot
tuinkot
vogelkot
vogelkotje
waskot
wc-kot
zottekot
zwienekot
zwijnenkot

Studentenjargon:

kotstudent
kotbaas, kotmadam
kotbaasbedrijf
kotencomplex
kotreglement
kotleven
koteten en daarmee ook kotkilo’s
kotlabel
kotbelasting/kottaks
boerenkot
luxekot

Uitdrukkingen:

kot, het ~ afbreken
dansen, mijn kot staat te ~
kot houden
kot, iemand uit zijn ~ lokken
kot, uit z’n ~ komen
kot, op ~ gaan, vervolgens kot, op ~ zitten
kot, het ~ vrij hebben / kot, het ~ voor zich (alleen) hebben
kot, het ~ in brand steken
kot, het ~ is te klein
kot, eerst een ~ en dan een varken
Regionaal beperktere uitdrukkingen:
kot, iemand naar zijn ~ rijden
kot, er zijn ~ in hebben
kot, daar hebt ge het ~
sterven op het kot
kotje, in een ~ zitten
vogelkotje, tegen het ~ gelopen

zie ook kot, -erij

bavet

(de ~, ~en, vrouw./man. zelfst. nw.)

slabbetje

< Frans bavette

Algemeen Nederlands Woordenboek: in België