die

die

(betr. vnw)

in West-Vlaanderen wordt ‘die’ dikwijls als betrekkelijk voornaamwoord gebruikt voor alle drie de woordgeslachten, ‘dat’ (eigenlijk da) wordt voor onzijdige woorden enkel als aanwijzend voornaamwoord gebruikt

merk op dat dit hoegenaamd niets verandert aan de woordgeslachten zelf: men heeft het dan wel over (o.a.) “een meisje die brost voor de bossen”, maar men zal nimmer “die meisje” zeggen, het blijft “da meisje” (de hit “Waar is de meisje?” niettegenstaande)

in de rest van Vlaanderen en bijgevolg het Algemeen Vlaams treedt het omgekeerde fenomeen op, daar is ‘dat’ het betrekkelijk voornaamwoord voor alle drie de geslachten, maar ook daar verandert dit niets aan de geslachten zelf en blijft het “den tv da” en nooit “het tv da”

92

Eigenlijk klinkt “die daar” uitgesproken als “dietaar”. Ik ben zeer curieus hoe dat dat komt. De enige redelijke verklaring die ik tot hiertoe heb kunnen bedenken is dat het ooit “die dat daar” was, waarvan dat dan de ‘d’ van ‘dat’ werd ingeslikt, en vervolgens de ‘a’ het ook maar heeft begeven. Of misschien is het betrekkelijk voornaamwoord eigenlijk ‘diet’ en is ‘die’ een historische vergissing (allez, in die zin dat het niet duidelijk maakt dat er stemverlies in de volgende letter optreedt).

Bij nader bepeizen kan ‘diet’ waarschijnlijk niet, want het is “da bootje die gewoon doorvaart”, en niet “da bootje die chewoon doorvaart”. Anderzijds klinkt “da bootje die chinter vaart” niet slechter dan “da bootje die ginter vaart”. Moeilijk, moeilijk.

die, dat

Volgens M. Devos ligt het gebruik van die/dat aan de functie van het woord in de bijzin:

“Betrekkelijk voornaamwoord. Net zoals het AN beschikt het West-Vlaams over de betrekkelijke voornaamwoorden die en dat, maar de keuze tussen die twee wordt in het West-Vlaams niet zoals in het AN bepaald door het grammaticale geslacht van het woord waarnaar ze verwijzen, maar zoals in het Frans door de grammaticale functie van het voornaamwoord in de bijzin : voor het onderwerp gebruikt men die (Frans qui), voor het voorwerp dat (Frans que), bijvoorbeeld de man die daar loopt, het huis die verkocht is tgov. de man dat we gezien hebben, het huis dat we gekocht hebben .” Magda Devos, West-Vlaams blz. 83

Hmm, zou kunnen, maar dan wordt het absoluut niet consistent toegepast. Toevallig in Komen Eten een West-Vlaamse horen zeggen:

“Der zat e smaakje in die wa te zoutig was”

Tenzij dat ik mij trompeer is ‘smaakje’ daar toch het voorwerp. Kanttekening is dan wel weer dat dat gekuist West-Vlaams is, want op zich zoudt dat “’t Zat e smaksjen in died e bitje te zoutig wa(s)” moeten geklonken hebben, dus misschien dat die ‘die’ een hypercorrectie is en geen authentieke die/da (zoals de alomgekende AN-hypercorrectie van ‘h’ voor ‘g’: “ik geb dat niet hedaan”).

Het systeem die/dat zou (niet meer) consequent worden toegepast door de taalzuivering.

Hugo Ryckeboer, Frans-Vlaams (2004):

“3 .4 .6 Betrekkelijk voornaamwoord
In de regel heeft men een systeem dat parallel is aan het Franse qui /que-systeem, namelijk die als onderwerp en dat als voorwerp, zonder onderscheid van grammaticaal geslacht : ‘t Peerd die doo lopt -’t Paard dat/wat daar
loopt . De man die mien dat ezeid et -De man die me dat gezegd heeft . ’t Peerd dan ’k ekocht en – Het paard dat ik gekocht heb . De man dan ’k egenekommen en – De man die ik ontmoet heb .
Dat systeem ligt ook aan de basis van het algemeen West-Vlaamse gebruik. Waar dat gebruik in West-Vlaanderen nu blijkbaar in de war gestuurd wordt door de afwijkende beregeling in het Algemeen Nederlands, constateert men in Frans-Vlaanderen ook een sterke erosie van dat systeem .
Die en dat worden zonder onderscheid van functie of grammaticaal geslacht vrij inconsequent door elkaar gebruikt. (Dat leidt er misschien ook toe dat het onderschikkend voegwoord dat vaak door die wordt vervangen .)”

Bedankt! Tijd om die boeken eens aan te schaffen.

Ze staan op internet:
https://www.dbnl.org/arch/ryck002fran01_01/pag/ryck002fran01_01.pdf.

As de link niet werkt, googelen op
“In de regel heeft men een systeem dat parallel”

Voor het boek van M. Devos googelen op
“Net zoals het AN beschikt het West-Vlaams over de betrekkelijke”

Andermaal dank!