Nieuwsnederlands

Nieuwsnederlands

zie vrt-Nederlands, Hollands

117

Naar aanleiding van een opiniestuk in de gazet van vandaag, hieronder ter uwer beschikking gesteld:

De kwaal van de standaardtaal
De VRT heeft generaties Vlamingen doordrongen van het idee dat maar één soort Nederlands deugt. Nu moet ze een andere koers varen, vindt Stefan Grondelaers.

STEFAN GRONDELAERS
Wie? Verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij maakte deel uit van de commissie die in opdracht van de Taalunie de visietekst Visie op taal­variatie en taalvariatiebeleid schreef.
Wat? In de nieuwe visietekst van de Taalunie staat taalvariatie binnen en buiten de standaard­taal centraal. De VRT kan daar een voorbeeld aan nemen.
Moet de VRT de vurigste verdediger van een grotendeels virtueel Standaardnederlands blijven? Of mag de omroep in het zog van de Taalunie kiezen voor een realistisch taalbeleid dat aansluit bij de pluralistische taalpraktijk die ze in zijn uitzendingen allang toepast?

Vlaanderen zit meer dan de omliggende landen gewrongen met zijn standaardtaal. In Nederland is Nederlands een onomstreden standaard die zich zonder scheuren laat uitrekken over formele en informele registers. Nederlanders zeuren ook niet over (een beetje) regionale en etnische accentvariatie.
Bij ons ligt dat anders. Door politieke afhankelijkheid en drie eeuwen dominantie van het Frans werd de ontwikkeling van het Nederlands flink vertraagd. Om die achterstand in te lopen koos de overheid ervoor de Nederlands-Nederlandse standaard in nauwelijks veertig jaar tijd in te voeren. Dat proces heeft geen eenheidstaal opgeleverd die Vlamingen in het hart sluiten, maar het heeft wél tot een sterke ideologisering van ons denken over taal geleid. Kort door de bocht: (vooral oudere) Vlamingen hebben geleerd het VRT Nieuwsnederlands te aanbidden dat niemand spreekt, en de omgangstaal (of ‘tussentaal’) te haten die haast iedereen spreekt.

Vlamingen hebben geleerd het VRT Nieuwsnederlands te aanbidden dat niemand spreekt, en de omgangstaal te haten die iedereen spreekt

Deze ideologie leidde vooral tot onheil omdat ze ook expliciet beleid aandrijft. In hun beleidsnota’s propageerden voormalige onderwijs­ministers Frank Vandenbroucke en Pascal Smet (beiden SP.A) nadrukkelijk ‘correct’ en ‘niet-tussentalig’ Nederlands, maar de clash tussen het bepleite ideaal en de taalpraktijk van Vlaamse jongeren, die Martine Tanghe en Bavo Claes niet meer kunnen en wíllen imiteren, dwong onderwijsplanners vervolgens tot eindtermen en leerplannen die zo vaag zijn dat taaldocenten er niets aan hebben.

Scheidsrechter voor correct taalgebruik

Om dat soort impasses te doorbreken en haar taalbeleid te (her)ijken in tijden van informalisering en digitalisering, stelde de Nederlandse Taalunie in 2017 een commissie van taalwetenschappers aan om een visie te formuleren op taalvariatiebeleid. Op basis van die tekst formuleerde de Taalunie vervolgens een plan dat de Vlaamse en Nederlandse ministers inmiddels hebben goedgekeurd.
In de tekst pleiten de wetenschappers voor beleid dat ‘bottom-up’ wordt uitgewerkt vanuit taalvariëteiten die Vlamingen echt spreken. Dat impliceert dat regionale variatie geaccepteerd en getolereerd wordt, en dat het nut van omgangstalen erkend wordt. Die genieten ‘modern prestige’ in interacties waarin het belangrijker is om cool dan om hoogopgeleid over te komen. In andere domeinen zoals onderwijs blijven normen anderzijds hard nodig. Voor gesproken standaardtaal kunnen dat ‘inclusieve en tolerante’ normen zijn, maar in geschreven taal mag de norm strikt blijven.

Als er in Vlaanderen één instantie is die de moeilijke spreidstand tussen taalbeleid en -praktijk op dagelijkse basis ondervindt, dan is het de VRT. De Vlaamse Radio en Televisie wordt nog altijd beschouwd als inspirator van en scheidsrechter voor ‘correct’ taalgebruik. Die rol is wettelijk bepaald: volgens de beheersovereenkomst die de publieke omroep periodiek met de Vlaamse overheid sluit, ‘hanteert de VRT de standaardtaal’, en ‘bepaalt de VRT mee de norm ervan’.
Tegelijk weet de VRT dat een extreme formulering van haar voortrekkersrol niet te verzoenen is met de taalrealiteit in Vlaanderen. Om die reden vaardigde ze in 2012 een Taalcharter uit waarin het strengste Nieuwsnederlands beperkt wordt tot journalistieke kernrollen, en in fictie en humor ‘alle varianten van het Nederlands’ worden toegelaten. Maar in de dagelijkse omroep­realiteit gaat de VRT nog een stuk verder. Zo is er impliciete tolerantie voor omroepers van de jongere netten Studio Brussel en vooral MNM, die hun taal aanpassen aan de jeugdige identiteit van hun doelgroep, en die daardoor ‘Vlaamser’ klinken dan de beheersovereenkomst voorschrijft.

Osama bin Laden

In de praktijk is de nationale omroep de aanbevelingen van de nieuwe visietekst dus allang aan het implementeren. Maar met het oog op de nieuwe beheersovereenkomst die in 2020 ingaat, werkt hij ook aan een herziening van het taalbeleid. Zonder zijn rol van norm­bepaler te willen opgeven, bekijkt de omroep hoe een toleranter taalbeleid eruit zou kunnen zien. Een raadpleging onder omroepmedewerkers, academici, onderwijsexperts en politici toonde vorig jaar dat er vooral bij de eerste twee groepen draagvlak bestaat voor een dynamischer taalbeleid. De verantwoordelijken op het gebied van onderwijs en politiek gaan nog niet zo ver.
Nochtans is de VRT een voor de hand liggende partner in de ‘de-ideologisering’ die dringend nodig is om het Vlaamse denken over standaardtaal te genezen. De organisatie die met de beste bedoelingen generaties Vlamingen doordrongen heeft van de ‘één taal goed, alle andere talen slecht’-ideologie, zou met name het voortouw moeten nemen in die grote schoonmaak.
Toen Osama bin Laden in 2011 door Amerikaanse elitetroepen werd uitgeschakeld in Pakistan, reageerde Benjamin Ferencz, voormalig aanklager in het Nürnbergtribunaal, dat je een ideologie niet met een kogel kunt doden. Net zo min als de Taalunie kan de VRT Vlamingen dwingen om anders te gaan denken over taal. Maar de overheid kan haar goedkeuring van de nieuwe Taalunievisie wél implementeren in een toelating aan de VRT om een minder strak normbeleid te voeren. Waarna de VRT – met praktijk én beleid – kan maken dat diep verankerde, verlammende ideeën langzaam uit de voegen loskomen. Hoog tijd om voorzichtig uit de kast te komen, vrienden van de Reyerslaan.

De commentaren heb ik maar niet gekopieerd, want ge kunt u wel inbeelden wat dat der daar weer allemaal in te lezen staat. Nen Hollander zegt “verloochent uw moedertaal toch niet zo”, en de Vlamingen staan om het luidst, ik bedoel hardst, te schreeuwen dat het niet Hollands genoeg is.

Dit lijkt mij alleszins een stap in de goeie richting, meer respect voor het Vlaams (hoewel ze het beestje niet durven beheten). Dit blijft anderzijds wel enorm problematisch: “In andere domeinen zoals onderwijs blijven normen anderzijds hard nodig. Voor gesproken standaardtaal kunnen dat ‘inclusieve en tolerante’ normen zijn, maar in geschreven taal mag de norm strikt blijven.”
Het moet nu wel niet verrassen dat men de ‘normen’ van de schrijftaal strikt (lees: Hollands) wilt houden. Het is zo goed als onmogelijk om met de Hollandse schrijftaal echt Vlaams weer te geven. Spelling klopt niet, metrum klopt niet, woordvolgorde klopt niet, en ga zo maar door.
Ook het feit dat ze een onderscheid maken waarbij dat Vlaams ‘cool’ is tegenover het ‘hoogopgeleide’ Hollands, is op zijn zachtst gezegd om van te kotsen. De mensen dat hier Hollands spreken, ik bedoel praten, zijn absoluut niet noodzakelijk hoogopgeleid, ze hebben alleen maar ne veel te hogen dunk van hunder eigen.
Zo Vlaams spreken die presentatoren van StuBru en MNM trouwens ook weer niet, met hun ge-jij en ge-jouw, hun eej, oow, ouw, auw, eij, ijj, enz., ma bon.

Mensen, we gaan het misschien nog mogen meemaken dat we onze eigen ta(a)l(en) mogen spreken (en schrijven).