Registreer als nieuwe gebruiker om het Vlaamse Woordenboek op zijn best te kunnen gebruiken. Als ingelogde gebruiker kunt ge bijvoorbeeld nieuwe termen aan ons woordenboek toevoegen, andermans definities verbeteren, en reageren op bestaande definities.
De Vlaamse uitspraak is op ei zo na elk vlak verschillend van de Nederlandse, en beschikt bovendien over extra klinkers zoals de scherplange ee en de scherplange oo (die dikwijls betekenisonderscheidend zijn) die het Nederlands reeds eeuwen geleden heeft verloren. Het Vlaams telt echter nóg een bijkomende klinker (of zelfs twee, indien de korte en lange vorm apart geteld worden), een ei-klank. De uitspraak van deze klank is bij de meeste sprekers een /?(:)/ (of een benadering daarvan). In het noordelijk West-Vlaams is deze /?:/ echter reeds in gebruik voor de scherplange ee, en wordt de ei-klank in kwestie zodoende uitgesproken als /æ(:)/.
De woorden die deze ei-klank bevatten kunnen in drij categorieën onderverdeeld worden. Eerst en vooral zijn er de woorden die in het Nederlands een a-klank bevatten, ten tweede zijn er de woorden die in het Nederlands een e-klank bevatten (verder onder te verdelen in woorden met een lange e en woorden met een korte e), en ten slotte zijn er de (Franse/Engelse) leenwoorden die in hun taal van oorsprong een ‘ai’ of ‘è’ bevatten. De uitspraak van laatstgenoemde categorie wijkt in het noordelijk West-Vlaams af van de regel en is identiek aan de algemeen Vlaamse uitspraak (men gebruikt er dus ook een /?:/ voor). Aangezien laatstgenoemde categorie bovendien schier eindeloos en tevens evident is, lijsten we in dit lemma enkel woorden uit de eerste twee categorieën op. Niet alle woorden worden overal gebruikt, ze worden wel overal verstaan.
In sommige dialecten, waaronder die van Antwerpen en Geraardsbergen, wordt de zware e, indien gevolgd door ‘rg’, ‘rk’, ‘rm’, ‘rn’ of ‘rp’, uitgesproken als een heldere a (/a:/, zoals de Hollandse en Standaardnederlandse uitspraak van de lange a). Deze klank staat echter mijlenver af van de algemeen Vlaamse uitspraak van de lange a (/?:/), en heeft er dus eigenlijk niets mee te maken.
Om zo min mogelijk uitspraakverwarring te veroorzaken noteren we de klank vanaf nu als ‘è’ resp. ‘èè’ voor de korte en lange vorm.
| woorden die in het Nederlands een a-klank bevatten: | ||
|---|---|---|
| Nederlands | Vlaams | speciallekes & opmerkingen |
| aanvaarden | aanvèèrden | de Nederlander zegt eerder ‘accepteren’ |
| -aar (achtervoegsel) | -èèr | zie eer regio kust gebruikt een a-vorm: -aar(e) |
| aardappel | èèrdappel | de Vlaming zegt tegenwoordig normaal gezien ‘patat’, maar regionaal komt bv. de ingekorte vorm ‘erpel’ wel nog voor |
| aarde | èèrde | regio Antwerpen-stad gebruikt een a-vorm vgl. Engels ‘earth’ het woord en achtervoegsel ‘aard’ is daarentegen overal ‘aard’, niet ‘èèrd’! idem voor aardig e.d.m. zie ook bv. eirbees |
| arm (lichaamsdeel) | èèrm | regio kust gebruikt een a-vorm, meer bepaald amer |
| averechts | èverechts | regio’s West- en Oost-Vlaanderen gebruiken een a-vorm |
| blaten | blèten | zie bleiten vgl. Engels ‘bleat’ |
| dan | dan | regio’s Waasland en Denderstreek: dèn, dèèn, tèn, tèèn zie ook tan vgl. Engels ‘then’ |
| darm | dèèrm | zie deirm |
| dwars | dwèèrs | de ‘r’ wordt dikwijls niet uitgesproken, dus eigenlijk ‘dwèès’ |
| gaaf (effen) | gaaf | regio Waasland: gèèf (echter voornamelijk in gebruik boven de grens, in Noord-Brabant) |
| gaarne | gèren | regio Zuid-Oost-Limburg gebruikt een a-vorm zie gere, geire + commentaren |
| garnaal | gèèrnaart | massaal veel varianten, doch allemaal met een ‘è’, zie gernat klemtoon op de eerste lettergreep |
| gras | gèrs/gras | regio’s Noord-Antwerpen en Limburg gebruiken een a-vorm zie ges, gers |
| haard | hèèrd | vgl. Engels ‘hearth’ |
| haring | hèring | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm vgl. Engels ‘herring’ |
| hart | hèrt | regio Antwerpen gebruikt de a-vorm vgl. Engels ‘heart’ zie hert |
| kaars | kèèrs | de ‘r’ valt weg in de uitspraak, dus eigenlijk ‘kèès’ zie ook bv. keskeschiet (kaarskeschiet) |
| kaas | kèès | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm, regio Oost-Vlaanderen is wisselvallig |
| kaaskop | kèèskop | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm, regio Oost-Vlaanderen is wisselvallig |
| karnemelk | karnemelk/botermelk | regio’s West- en Oost-Vlaanderen: kèèr(n)emelk, gemaakt met de ‘kèèrn’ (NL: karn) |
| klaar | klèèr | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm zie ook gereed |
| laars | laars | sommige regio’s (tegen de grens met Zeeland/Noord-Brabant): lèèrs de Vlaming zegt tegenwoordig echter vrijwel uitsluitend ‘bot’ was overal (!) in de Lege Landen de normale vorm, behalve in Noord-Holland |
| lantaarn | lantèèrn | vgl. Engels ‘lantern’ |
| maart | mèèrt | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm |
| markt | markt | regio’s Antwerpse Kempen en Waasland: mèrt/mèt (zie met) |
| / | miljaar | regio West-Vlaanderen: miljèèr |
| morgen | morgen | regio Waasland: mèren (zie meiren) → vroeger toen de dieren nog spraken was ‘margen’ een nevenvorm van ‘morgen’ |
| naarstig | naarstig | regio West- en Oost-Vlaanderen: nèèrstig (verouderd) |
| paard | pèèrd | zie peerd, peird |
| paars | paars | sommige regio’s (tegen de grens met Zeeland/Noord-Brabant): pèèrs dikwijls gebruikt men echter ‘purper’, ‘purpel’, enz. |
| parel | pèrel | vgl. Engels ‘pearl’ |
| pilaar | pilèèr | regio West-Vlaanderen gebruikt de a-vorm |
| schaar | schèèr | regio West-Vlaanderen gebruikt ook her en der de a-vorm vgl. Engels ‘shear’ |
| staart | stèèrt | |
| tarwe | tèèrf/tèèrwe | zie ook terf |
| traag | traag | regio Denderstreek: trèèg |
| vaars | vèèrs | de r wordt meestal niet uitgesproken, dus eigenlijk ‘vèès’ |
| varen (water) | vèren | het Nederlands heeft een onderscheid gemaakt tussen ‘varen’ en ‘vèren’, vandaar o.m. ‘veerboot’, zie ook in de tweede categorie |
| varken | vèrken | regio West-Vlaanderen zegt ‘zwijn’, maar zou anders allicht ook ‘vèrken’ zeggen regio Antwerpen gebruikt een a-vorm: vaareken |
| waard | wèèrd | |
| waarde | wèèrde | |
| warm | wèrm | regio’s West- en westelijk Oost-Vlaanderen gebruiken de a-vorm |
| zwaard | zwèèrd | regio kust gebruikt ook de a-vorm |
| woorden die in het Nederlands een e-klank bevatten: | ||
|---|---|---|
| Nederlands | Vlaams | speciallekes & opmerkingen | beer | bèèr | vgl. Engels ‘bear’ |
| Dendermonde | dèèr(e)monde | vgl. Frans ‘Termonde’, gebaseerd op de ware uitspraak |
| geel | gèèl | regio West-Vlaanderen ook nog ‘gel(e)v’, ‘gèl(e)v’ (vgl. Engels ‘yellow’) |
| gerst | gèèrst | ook gèèst om een of andere reden is het in het Nederlands niet ‘garst’ geworden |
| geweer | gewèèr | |
| hebben | hebben | regio’s West- en Oost-Vlaanderen: hèèn (zie hen) |
| keel (lichaamsdeel) | keel | regio Antwerpen: kèèl |
| kerel | kèrel | zelfde oorsprong als de eigennaam ‘Karel’ |
| keren | kèren | Vlaamse betekenis: borstelen, zie keren ‘keren’ als meervoud van ‘keer’ heeft een scherplange ee |
| kermis | kèrmis | om een of andere reden is het in het Nederlands niet ‘karmis’ geworden de Vlaming zegt tegen de moderne kermis ‘foor’, maar ‘kermis’ wordt wel nog voor traditionelere feesten gebruikt, zoals o.m. de Vlaamse kermis |
| meer (water) | mèèr | vgl. Frans ‘mer’ de Antwerpse Meir = een mèèr |
| meers | mèèrs | |
| merel | mèrel | regio’s West- en Oost-Vlaanderen zeggen ‘mèèrlaan’ |
| peer (fruit) | pèèr | vgl. Engels ‘pear’ |
| scheel (ogen) | schèèl | |
| scheren | schèren | vgl. Engels ‘shear’ |
| smeerlap | smèèrlap | regio West-Vlaanderen: scherplange e zie ook smeerlap |
| smeren | smèren | vgl. Engels ‘smear’ |
| teer (pek) | tèèr | ‘tèèr’ wordt ook in bepaalde dialecten gebruikt voor een zaagsnede (vgl. Engels ‘tear’) regio Antwerpen: uitspraak met heldere a, zie taar |
| teerling | tèèrling | archaïsch in het Nederlands, zie teerling |
| veer (boot) | vèèr | het Nederlands heeft een onderscheid gemaakt tussen ‘varen’ en ‘vèren’, zie ook in de eerste categorie |
| vreten | vrèt(t)en | de v wordt stemloos uitgesproken, dus eigenlijk ‘frèt(t)en’ zie fretten, freten |
| wereld | wèreld | |
| werken | wèrken | |
… en nog onnoemelijk veel andere woorden
zie ook onderstaande link:
http://www.antwerps.be/artikel/1586
verschillig, verschillend
spellings- en uitspraakvariant van tefrente
Waarschijnlijk zware verbastering van het Franse “différent”
Hedde gij nou twee tefreinte kousen aan, of wa?
Amai! Zoveel tefreinte snoep. Die hebben hier veel keuze.
verschillige, verschillende, verscheidene
variant: tefreint
zie ook tefrent, tefrente keren
Ze was naar de schoenwinkel geweest en, thuis gekomen, zag ze dat ze twee tefrente schoenen bij had.
verschillig, verschillend, verscheiden, meerdere, vele, …
Van Dale 2005: different
< Frans différent
1. verschillend, onderscheiden
Kijk eens goed, ge hebt twee tefrente kousen aan.
De redenen dat ik mijn lidmaatschap opzeg zijn heel tefrent. Maar de belangrijkste is dat ik niet meer akkoord ben met de voorzitter.
Ik ben tefrente keren in Schotland geweest maar heb er nooit goed weer gehad.
Er waren heel tefrente mensen op de receptie, van advocaat tot kuisvrouw.
Ik heb heel veel tefrente postzegels van Nieuw-Zeeland.
Het is een tweeling, maar toch zijn ze heel tefrent.
verschillend, verscheiden, niet eender, tefrent
ook gebruik met vz. in en van
Woordenboek der Nederlandsche Taal: Van den stam van verschillen met -ig. Niet in Middelnederlands Woordenboek. Verouderd, maar nog gewestelijk, bep. in Vlaams-België, in gebruik.
Van Dale 2013 online: gewestelijk
vgl. gelijkig
zie ook verschillige, verschilligheid
Dat is verschillig, die kleur van die schoenen. De ene heeft in de vitrine gestaan want die ziet lichter.
Die tweeling; zo verschillig in lengte en zo verschillig van aard.
Het is verschillig wie dat er op de receptie de speech gaat brengen.
“Zy gaet traegzaem haren gang, hier in verschillig met hare lieve antwerpsche kunstgenooten”, Blieck in Briefw. Conscience (1838)
Nieuwe versie!
Er is een nieuwe versie van het Vlaams Woordenboek online. Mocht je problemen ondervinden, gelieve deze te melden op onze
GitHub.
