Wijzigingen door Georges Grootjans

boontje, loontje komt om zijn ~

(uitdr.)

- iedereen krijgt zijn verdiende straf ( dikwijls als verwittiging)

zie ook loontje komt om zijn boontje

SN: Boontje komt om zijn loontje

VRT-Taalnet: Loontje komt om z’n boontje of Boontje om z’n loontje?
In het hele Nederlandse taalgebied komt Boontje om z’n loontje, maar in het zuiden – bij ons in Vlaanderen – hoor je ook wel eens dat Loontje om z’n boontje komt.

wnt: vooral in Zuid-Nederland, omgekeerd: Loontje komt om zijn boontje (zie b.v. Conscience ed. 1868), gezegd wanneer iemand de gevolgen van een vergrijp ondervindt.

zie ook Vlaamse volgorden

genoffel

(de ~, (v.), ~len, ~s)

1) anjer
2) vrouwelijk geslachtsdeel
3) bijnaam voor een vrouw (in de Kempen)
4) koosnaampje voor een kindje, een meisje (in de Kempen)

uitspraak: zjenoffel, zjenoefel: met doffe e zoals in ‘het’
uitspraak in Antwerpen: klik op de luidspreker (of het puzzelstukje)

< Frans: girofle (hoewel dit een andere plant is; clou de girofle = kruidnagel)

Van Dale online 2017: ge­nof­fel, 1287, va­ri­ant van gi­rof­fel
- niet al­ge­meen an­jer, an­je­lier
- vormvariant jenoffel, gi­nof­fel

wnt: De oude naam van de anjer is genoffel (uit ouder g(e)roffel ‘anjer; kruidnagel’ < Frans girofle ‘kruidnagel’ < Laatlatijn caryophyllon < Grieks karuophullon). Dit woord en varianten ervan komen plaatselijk nog voor in Zuid-Nederlandse dialecten.

Limburg: kernoeffel

appelkok

(de ~ (m./v.), -ken)

abrikoos, in het Antwerpse ook perzik

< via Spaans albercoque (nu albaricoque) en/of Portugees albricoque ontleend aan Arabisch الْبَرْقُوق‎ / al-barqūq < Grieks prekókkion < Latijn (Persicum) praecoquum praecox ‘de vroegrijpe (perzik)’.

wnt bij appelkoos:
Gewestelijke volksuitspraak, in verschillende streken in gebruik, voor abrikoos. — Te Maastricht zegt men appelekouw.
— Voorheen ook apperkoos en in het Zuiden nog thans appelkok, evenals abrikok naast abrikoos.
Men houdt voor goet Perseken op Apperkoos geoculeert, Verm. Landt-lev. (1668).
— Appelkok, appelekok … Abrikoos, Cornelissen-Vervliet (1899).
’t Bleeke geel van fluweelige perziken en appelkokken, F. Timmermans, Pallieter (1916).

Nicoline van der Sijs, Spaanse leenwoorden in de Nederlandse dialecten: Het Brabantse abrikok ‘abrikoos’, ook volksetymologisch veranderd in appelkok, gaat terug op het Spaanse albaricoque, albicoque, waarbij l wegviel voor b. Het Standaardnederlandse woord abrikoos is daarentegen ontleend via het Frans.

compassie

(de ~ (v.))

medelijden
zie ook: medelij

< Frans compassion <Lat.compassio < pati, lijden.

vnw

wnt:
znw. vr. Ontleend aan latijn compassio en frans compassion.
Medelijden, deernis. Thans alleen in Zuid-Nederland.
“Hebt medelijden, hebt compassie, hier met een armen blindeman”, Stijn Streuvels, Minnehandel (1903).
“Compassie strijkt geen zalf, medelijden alleen is niet genoeg” (Cornelissen-Vervliet)

Belgisch-Nederlands volgens het Instituut voor Nederlandse Lexicologie

Van Dale 2016: 1 me­de­lij­den
•com­pas­sie heb­ben met …

zie ook zonder compassie

bedodden

(ww. bedodde, bedod)

in ’t zak zetten, bedriegen, foppen, misleiden.
zie ook rollen, zak, in ’t ~ zetten

< bedodden is een oudere vorm van bedotten. Het is een afleiding met be- van het Middelnederlandse werkwoord dodden, voor de gek houden.
De Zuidnederlandsche vorm bedodden, is de eenige die voorkomt bij KILIAAN; de vorm bedotten daarentegen is wellicht uit meer noordelijke en oostelijke tongvallen in de algemeene taal doorgedrongen. (uit het wnt en M. Philippa)